Το σπίτι φίμωτρο

Στο θέατρο της «Οδού Κεφαλληνίας» παίζεται το «Σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα» με την Μπέτυ Αρβανίτη

Στην Ελλάδα είχαμε τρεις μείζονες παρεξηγήσεις όσον αφορά την αισθητική και ιδεολογική συμπεριφορά έργων τριών μεγάλων δραματουργών. Θα έβαζα και τέταρτο τον Μπρεχτ, αλλά το έχω άλλοτε διεξοδικά τεκμηριώσει. Πρόκειται για τον Τσέχοφ, τον Πιραντέλο και τον Λόρκα. Και οι τρεις παίχτηκαν, όχι άστοχα αλλά και αποκλειστικά, με έναν παγιωμένο τρόπο που με τον καιρό κατάντησε κανόνας σχεδόν απαράβατος. Η παράδοση Στανισλάβσκι που σε εμάς εδώ εμφυτεύτηκε ιδιοφυώς από τον Κουν έδωσε και «νομιμοποίησε» έναν Τσέχοφ αργό, σερνάμενο, πλήττοντα, εσωστρεφή, ηθογραφικά μικροαστό. O Πιραντέλο κουβάλησε στην τόπο μας τον τρόπο που τον σκηνοθέτησε στη Γαλλία ο μυστικιστής ρώσος εμιγκρές Πιτοέφ, ως θέατρο μυστικιστικό, βαρύ, αινιγματώδες, βαριά διανοουμενίστικο, βασανισμένων ιδεών. Ο Λόρκα είχε δύο παράλληλες και αντίθετες μεταχειρίσεις. Ο Κουν με τον Γκάτσο και τον Χατζιδάκι τόνισαν την αγροτική, ηθογραφική, λυρική διάστασή του και ο Μινωτής με την τραγική χορδή του σε εγρήγορση είδε και την «Μπερνάρντα» και το «Γάμο» σαν την «Εκάβη» και τον «Ιππόλυτο»! Ο πρώτος που ανέτρεψε τη μονοφαγία Τσέχοφ, ο Μίνως Βολανάκης, και την ολοκλήρωσε ο Εφραίμοφ με τον «Βυσσινόκηπο» των Καρέζη – Καζάκου. Τον Πιραντέλο τον ανέτρεψαν και ο Μπάκας και ο Ευαγγελάτος πρόσφατα και τον ανασκόπησε πιο κοντά μας ο Μαυρίκιος, παλιότερα αυθεντικός ανανεωτής του σικελού συγγραφέα.

Ο πρώτος που ανέβασε το «Σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα» με απόλυτο σεβασμό στις προθέσεις του Λόρκα ήταν ο Ευαγγελάτος. Φωτογραφική αποτύπωση ζητούσε ο Ισπανός ποιητής, ανατρέποντας ο ίδιος την προηγούμενη δραματουργική γραφή του. Έγραφα πριν από 14 χρόνια, με την ευκαιρία αυτής της παράστασης: «Δεν υπάρχει αμφιβολία πως ο ποιητής αλλάζοντας γραφή, αλλάζει και άξονα. Πριν αναζητούσε την ψυχή του λαού του, τώρα κοιτάει την ίδια αυτή ψυχή μέσα στη δεδομένη κοινωνική δομή που την περιέχει και την καθορίζει. Δεν είναι τυχαίο πως ο τίτλος του έργου μετατοπίζει τον άξονα από την Μπερνάρντα στο Σπίτι! Έχεις την εντύπωση αίφνης πως ο ποιητής αποκαλυπτικά ανακάλυψε ότι η Δόνα Ροζίτα, η Γέρμα, η Μπαλωματού, η Μπελίσα, η Νύφη ήταν κάτοικοι ενός οίκου που καθόριζε τυραννικά τη συμπεριφορά τους και ερμήνευε τα διαβήματά τους. Αυτό το σπίτι είναι ιδεολογία και για να το πούμε στη γλώσσα του Μαρξ, «ψευδής συνείδηση». Είναι το πλέγμα θεσμών, κανόνων, συμπεριφορών, αρχών, αξιών και κατηγορικών προσταγών που επικάθηνται πάνω στην πρωτογενή μας ετερότητα, αναγκάζοντάς την να τείνει στην ομοιομορφία και στον επικρατούντα ρυθμό.

Η Μπερνάρντα Άλμπα είναι θύμα και θύτης αυτής της ιδεολογικής τυραννίδος. Υπόκειται και υποκύπτει στους κανόνες αναγκαστικά και εξαναγκάζει και τους άλλους να τους εφαρμόσουν πιστά χωρίς παρεκκλίσεις… Το Σπίτι ως μικρομοντέλο της Ισπανίας και η Μπερνάρντα ως θεματοφύλακάς του και θύμα του, είναι κλειστή δομή που σαν μυλόπετρα συνθλίβει καθετί που αντιστρατεύεται την ιδεολογία της ομοιομορφίας.

Μετά την πρόσφατη δημοσίευση των «Σονέτων του σκοτεινού έρωτα» του Λόρκα, όπου ομολογείται η ομοφυλοφιλία του, μπορούμε να ισχυριστούμε πως πίσω από τις ηρωίδες του Λόρκα και πίσω από την Αντέλα του «Σπιτιού» κρύβεται ο ποιητής που μέσα σε έναν κόσμο που «συσχέτιζε κουτά», όπως λέει ο Καβάφης, νιώθει να συνθλίβεται από την ιδεολογία του ολοκληρωτισμού, δηλαδή της ομοιομορφίας και της ηθικής καθαρότητας. Έτσι, στην τελική υστερική κραυγή της Μπερνάρντα, «η κόρη μου πέθανε παρθένα», κρύβεται όλη η φασιστική ηθική που συνέτριψε την Αντιγόνη, την Ζαν ντ’ Αρκ, την Εύα Γκάμπλερ, τη Μις Τζούλια, την Ερσίλια Ντρέι και τη Στέλλα Βιολάντη».

Ο Στάθης Λιβαθινός που τόλμησε να ακολουθήσει και στην τσεχοφική παράδοση αντίθετη αισθητική με τον «Βυσσινόκηπο», τόλμησε να ανατρέψει και τον κανόνα της μονόπλευρης λυρικής εκδοχής της δραματουργίας του Λόρκα στην «Μπερνάρντα». Χωρίς να με ενθουσιάζει, η μετάφραση της Έφης Γιαννοπούλου εισήγαγε μια φωνή ωμής οικειότητας στη γνωστή και ιστορικά έγκυρη λαϊκή λαλιά του Γκάτσου.

Η Μανωλοπούλου αντελήφθη πως στον συγκεκριμένο χώρο, με τέσσερις πλευρές θεατών να περικλείουν, το σκηνικό τετράγωνο δεν μπορούσε να «κτίσει» ασφυκτικό ισπανικό πάτιο. ‘Έστησε μια περίκλειστη αυλή, εσωτερική, έκθετη στους ήχους του χωριού και στα οργασμικά χλιμιντρίσματα των φοράδων του στάβλου. Τα κοστούμια της, έξοχα. Και εύρημα της σκηνοθεσίας, η «γούρνα» της αυλής που κάθε τόσο τη γέμιζαν με κουβάδες νερό οι ευνουχισμένες ερωτικά κόρες χύνοντας κρουνούς ύδατος!

Δίδαξε ζωή, όχι σύμβολα

Ο Λιβαθινός δίδαξε ζωή, όχι σύμβολα ζωής. Ερωτικά κορίτσια σαν φοραδίτσες σε οχεία χωρίς αρσενικό. Κάθε φορά που φουριόζες εγκατέλειπαν τη σκηνή, ένιωθες πως σε κάποια σκοτεινή γωνιά φαντασιώνονταν αυτοϊκανοποιούμενες. Δεν θα ξεχωρίσω καμία. Ο Λιβαθινός χάρη στη γενναιοδωρία της Μπέττυς Αρβανίτη και του Βασ. Πουλατζά είχε έναν ιδανικό, ζηλευτό θίασο. Καμία παραφωνία, κανένας σκηνικός ανταγωνισμός, υψηλή αισθητική και αφοσιωμένη στον στόχο: Τζίνη Παπαδοπούλου, Μπρέμπου, Καρβούνη, Ντούμα, Μιχαλοπούλου, μια υποκριτική ικεμπάνα. Η Σμυρναίου, παρά το ανοίκειο της εγγύτητας των θεατών για την υπερρεαλιστική της ποιητικής τάξεως ρωγμή, έξοχη. Η Μπέττυ Αρβανίτη ισορρόπησε πολλά αντιφατικά στοιχεία της συστάσεως του χαρακτήρα. Αρσενικό ήθος, θηλυκή καταπιεσμένη διαθεσιμότητα, κοινωνική επιταγή και ηθική φενάκη. Κατόρθωμα ζυγιάς.

Δυστυχώς, δεν θα συμφωνήσω με τις παράδοξες τουλάχιστον και επιεικώς παρεκκλίσεις από τον σκηνοθετικό κανόνα της Ανέζας Παπαδοπούλου. Άλλο κόντρα τέμπο παίξιμο και άλλο φάλτσο. Αντίθετα με την μουσική του Μούσα.

24.01.2011, Γεωργουσοπούλος Κώστας «Το σπίτι φίμωτρο», Τα Νέα

 

Για το link πατήστε εδώ