Μερικές μέρες πριν από το πολυαναμενόμενο νέο ανέβασμα του «Ηλίθιου» για 40 παραστάσεις στο Ακροπόλ, συναντήσαμε το σκηνοθέτη της παράστασης Στάθη Λιβαθινό. Ύστερα από δύο πολύ σημαντικές παραστάσεις (τη «Φόνισσα» και τον «Ερωτόκριτο») και σε συνεχή προετοιμασία του «Ηλίθιου», σου δίνει την αίσθηση μιλώντας μαζί του ότι ο μεγαλύτερος αγώνας που έδωσε στη ζωή του ήταν να ισορροπήσει το πάθος του ανάμεσα στην τέχνη της τέχνης και την τέχνη της ζωής. Ανοιχτός στη συζήτηση, λακωνικός σε μερικές απαντήσεις, περιγράφει γλαφυρά τον τρόπο με τον οποίο ασκεί επιρροή στην πολιτική με την τέχνη του.

Ζούμε έναν πόλεμο, δεν νομίζετε; Γιατί;
Επειδή είναι πιο ορατός τώρα από πριν; Και πριν από 5-6 χρόνια τον ζούσαμε, απλώς κανείς δεν μιλούσε, γιατί είχαμε ευμάρεια. Τώρα ξαφνικά ο κόσμος άρχισε να διαμαρτύρεται. Εγώ είμαι από την άλλη πλευρά. Τις κατανοώ τις αντιδράσεις του κόσμου, αν και είναι κάπως αναμενόμενες και πολύ εξαρτημένες από τον ελληνικό χαρακτήρα.

Άρα δεν έχουμε καμία σωτηρία.
Διότι ο χαρακτήρας αλλάζει πολύ δύσκολα. Όχι, αντίθετα, σωτηρία έχουμε. Απλώς κάθε κακό παιδί πρέπει να περνά και μια περίοδο στέρησης.

Ναι, αλλά μαζί με τα ξερά καίγονται και τα χλωρά…
Προφανώς, δυστυχώς μέσα στο παιχνίδι είναι. Ξέρετε, όμως, είναι αρχή μου να μην κάνω πολιτικές δηλώσεις.

Γιατί;
Γιατί πολιτική είναι η δουλειά μου. Δεν νομίζω ότι ενδιαφέρεται κανείς για το τι πραγματικά πιστεύει ένας καλλιτέχνης πολιτικά. Ο καλλιτέχνης είναι ένας πολίτης της χώρας του με ένα τεράστιο όπλο στα χέρια του, τη δουλειά του. Πολιτική με πολιτικούς όρους κάνουν άλλοι άνθρωποι, εμείς κάνουμε πολιτική με την τέχνη μας. Και αυτό είναι η ευλογία και η κατάρα της δουλειάς μας, γιατί εμείς δεν μπορούμε να υποδείξουμε τίποτα σε κανέναν. Δεν μπορούμε να πούμε «μην κάνεις αυτό…». Όταν το κάνεις αυτό με την τέχνη σου, γίνεσαι αφελής και πολυαναμενόμενος.

Η δουλειά σας, όμως, έχει συμβολισμούς που είναι δυσανάγνωστοι σε αρκετό κόσμο…
Δεν πειράζει. Με ενδιαφέρει να είναι ευανάγνωστη η ιστορία που αφηγούμαι. Εύχομαι, γι’ αυτό δουλεύω, κάθε άνθρωπος να βρει σε αυτό που κάνω μια δική του πλευρά. Δεν μπορεί να αρέσει σε όλους. Η βαθιά πολιτική πράξη της δουλειάς μας είναι να ευαισθητοποιήσει τον ίδιο τον άνθρωπο, που είναι το βασικό κύτταρο της κοινωνίας. Εάν ο άνθρωπος κατακτήσει τα αυτονόητα, τότε και η πολιτική θα αλλάξει. Νομίζω ότι έχουν καταργηθεί τα αυτονόητα σε πολλά πράγματα. Και η τέχνη σε αυτό το περιβάλλον από τη μια μοιάζει περιττή, γιατί ο κόσμος δεν έχει να φάει, αλλά γίνεται και πιο αναγκαία. Ένας ώριμος άνθρωπος και ένας ώριμος λαός θα βρει τις λύσεις του. Εγώ προσωπικά απευθύνομαι στον ένα και όχι στους πολλούς.

Η αυτοκτονία είναι πολιτική πράξη;
Όχι. Μπορεί να μετατραπεί σε πολιτική πράξη, εάν προσπαθήσουν να την εκμεταλλευτούν κάποιοι. Γίνεται πολιτική από τον τρόπο που θα τη διαβάσει κάποιος. Αλλά σαν πράξη δεν είναι πολιτική. Είναι μια καταστροφική πράξη.

Ανεβάζετε ύστερα από 6 χρόνια μια επιτυχημένη παράσταση. Γιατί τώρα;
Αν υπάρχει ένα νόημα πολιτικό στη δουλειά μας, αυτό είναι. Το ανέβασμα τέτοιων παραστάσεων. Μην κοιτάτε πώς γίνεται, συζητάμε για το πώς θα μπορούσε να γίνεται ή πώς θα έπρεπε. Είναι μια βαθιά επιλογή για το τι θα θέλαμε να αναρωτιέται σήμερα ο σύγχρονος άνθρωπος. Σε τι θα θέλαμε να πιστέψει ή σε τι έχει ανάγκη εκείνος να πιστέψει, χωρίς να το ξέρει. Κρυφακούμε τις ψυχές των άλλων. Δεν πιστεύω ότι η ιστορία του «Ηλίθιου» είχε τελειώσει τότε. Ανέβηκε για 4 μήνες και προετοιμαζόμασταν 8. Έχει ένα κρυφό μέτρο ο συγγραφέας, έχει κάτι να πει σε κάθε εποχή. Ξέρετε, δεν είναι ο «Ηλίθιος» το θέμα, είναι ο Ντοστογιέφσκι και η εποχή του. Η εποχή του συγγραφέα είναι πιο επίκαιρη για μας. Ζούμε σε μια τραγική εποχή, με άλυτα ερωτηματικά. Οι σημαντικότερες ερωτήσεις ξανατίθενται, όλα είναι έτοιμα να αρχίσουν από την αρχή. Η καταστροφή είναι επίπονη, οι άνθρωποι παίζουν τα πάντα στη λοταρία, όπως ο Ντοστογιέφσκι στη ζωή του: θα ξημερώσει ή δεν θα ξημερώσει, θα ζήσουμε ή δεν θα ζήσουμε. Ο «Ηλίθιος» επιπλέον ταυτίστηκε με την αθωότητα, με την αντίσταση στη φθορά. Ο Ντοστογιέφσκι δεν είναι ένας χριστιανός συγγραφέας, είναι ένας μεγάλος συγγραφέας, πρέπει να τα ξεχωρίσουμε. Η πίστη είναι αυτή που δοκιμάζεται μέσα από τα έργα του. Είναι ένας θρησκευτικός συγγραφέας με τη βαθύτερη έννοια.

Ένας τύπος σαν τον Ηλίθιο θα μπορούσε να ζει ανάμεσά μας. Έχετε συναντήσει κάποιον;
Φυσικά, κι αυτό θα σας το πω πρώτη φορά, γιατί τώρα το συνειδητοποιώ. Για μένα ο Δημήτρης Φαρμάκης, αυτός που κυκλοφορούσε με το σκέπαστρο, το μπουφάν του, στην ταινία του Φίλιππου Κουτσαφτή «Αγέλαστος Πέτρα» και έλεγε πάω να σώσω τα αρχαία, αυτός είναι ο Ηλίθιος. Αυτή η ταινία είναι για μένα από τις καλύτερες που έχουν γυριστεί και θεωρώ πολύ σημαντικό καλλιτέχνη τον Φίλιππο Κουτσαφτή. Όσον αφορά τον Δημήτρη Φαρμάκη, ξεπερνάει τον Ηλίθιο. Ανήκει σε εκείνες τις εξαιρέσεις, χάριν των οποίων αξίζει να ζει κανείς.

Η αφήγηση φέτος για εσάς είναι ο τρόπος με τον οποίο ανεβάζετε τρία συγκλονιστικά κείμενα στο θέατρο με εξαιρετικούς ηθοποιούς…
Όλοι μου οι ηθοποιοί είναι ταγμένοι σε αυτό που κάνουν. Ευτυχώς, έχω αυτή την πολυτέλεια, να δουλεύω με ηθοποιούς που αγαπώ καλλιτεχνικά. Δεν πίνουμε καφέδες μαζί, ούτε βγαίνουμε έξω μαζί. Μας συνδέει η πίστη στην αξία του επαγγέλματός μας. Στο ότι το θέατρο μπορεί να αλλάξει τις ζωές των ανθρώπων. Είμαστε και θα παραμείνουμε απλώς υπηρέτες μιας υψηλής αποστολής. Η επιτυχία δεν αφορά εμάς, αφορά το κοινό και τους δημοσιογράφους.

Υπήρχαν στιγμές που απογοητευτήκατε;
Όχι από τη δουλειά μου. Από πράγματα που ειπώθηκαν και γράφτηκαν πικράθηκα. Αλλά δεν ασχολούμαι γενικά με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα.

Αναπολείτε την Πειραματική του Εθνικού;
Πολλές φορές ναι. Νομίζω, όχι μόνο εγώ.

Έχετε παρακολουθήσει το Εθνικό τα τελευταία χρόνια;
Κάτι έχω παρακολουθήσει.

Έχετε οραματιστεί μια σχολή για ηθοποιούς διαφορετική από τις υπάρχουσες…
Ναι. Πρέπει να δούμε πώς θα δημιουργήσουμε μια ανώτατη σχολή θεάτρου στον τόπο μας που θα περιέχει οπωσδήποτε τμήμα σκηνοθεσίας θεάτρου και τμήμα σκηνογραφίας θεάτρου. Αυτό είναι το ζητούμενο τώρα.

Πώς το επιδιώκετε;
Έχω γίνει γραφικός λέγοντάς το σε όλες μου τις συνεντεύξεις. Αρνούμαι για την ώρα να το κάνω ιδιωτικά. Θα το είχα κάνει και θα είχα βγάλει κάποια χρήματα που δεν τα χρειάζομαι. Μετά το φόρουμ σκηνοθετών που δημιουργήσαμε πέρυσι, έγινε ευρύτερα γνωστό και αποδείχτηκε ότι υπάρχει η στήριξη κι από άλλους, και χαίρομαι γι’ αυτό. Πιστεύω ότι στις υπάρχουσες σχολές αγνοούνται τα βασικά στοιχεία του επαγγελματία ηθοποιού. Όταν μιλώ για επαγγελματισμό, το εννοώ με την ιερή έννοια, όπως είναι στην κινέζικη όπερα, όχι όπως έχει δυσφημιστεί στη χώρα μας. Η εκπαίδευση των ηθοποιών στην Ελλάδα είναι επικίνδυνα επιφανειακή.

Θα επιθυμούσατε μια θεσμική θέση για να κάνετε τομές;
Θεσμική θέση θα επιθυμούσα μόνο εάν με άφηναν ελεύθερο να κάνω αυτά που θέλω. Αλλά δεν θα με άφηναν, γιατί η χώρα μας είναι συντηρητική.

13.04.2012, Σπυροπούλου Μαρία – Ελένη «Στάθης Λιβαθινός: Ζούμε σε μια τραγική εποχή», Free Sunday