Μπορείτε να τον συναντήσετε στις «Μικρές Αλεπούδες» της Λίλιαν Χέλμαν, στο Θέατρο Αθηνών. αν και υπάρχει πάντα η περίπτωση να τον είδατε πριν λίγο καιρό και στην «Ελεονώρα Ντούζε» με την Ασπασία Παπαθανασίου.

Ο Στάθης Λιβαθινός ωστόσο, δηλώνει – και είναι – καταρχήν σκηνοθέτης. και ύστερα ηθοποιός και δάσκαλος. Όσοι έχουν την χαρά να τον απολαύσουν στο σανίδι φεύγουν με την αίσθηση ότι, βρέθηκαν παρέα με κάποιο σπουδαίο ηθοποιό. Εκείνοι που τον έχουν δάσκαλο διαβεβαιώνουν ότι, πρόκειται για ένα πολύ καλό φίλο.

Εμείς τον συναντήσαμε για όλα αυτά και κυρίως, επειδή ο Λιβαθινός είναι από τους ελάχιστους Έλληνες ηθοποιούς που έχει κάθε δικαίωμα να γίνεται θεωρητικός – χωρίς την παραμικρή υποψία ανοησίας. Είναι ένας επαγγελματίας πλήρως καταρτισμένος, εφοδιασμένος με όλα τα απαραίτητα αγαθά, έτοιμος να σταθεί από τη μία κι από την άλλη πλευρά του ποταμού εξίσου και – το πιο σπουδαίο – να δώσει σωστές και ακριβείς οδηγίες σε όσους θα ήθελαν να κάνουν το ίδιο.

Την περασμένη Δευτέρα, ο Στάθης Λιβαθινός μιλώντας στο κοινό που συγκεντρώθηκε στο Γκαράζ του Άδειου Χώρου στους σπουδαστές του Εργαστηρίου Ηθοποιών εξήγησε: «Τίποτα δεν είναι σίγουρο απ’ αυτά που θα δείτε τίποτα δεν έχει στηθεί εκ των προτέρων. Θα δείτε τα πράγματα εδώ και τώρα κι αυτή είναι η μοναδική διάσταση στην οποία μπορεί να υπάρξει θέατρο».

Πώς γίνεται το πέρασμα από την υποκριτική στη σκηνοθεσία και από κει στη διδασκαλία;
Νομίζω ότι πρόκειται για τρεις διαφορετικές υποστάσεις. Το θέμα μοιάζει λίγο από την ιστορία του Αγίου Πνεύματος. Είναι τρία διαφορετικά πράγματα που συναντιούνται και τα τρία πάνω στη σκηνή, αλλά από διαφορετικούς δρόμους. Η σκηνοθεσία είναι μια δουλειά – με τη μορφή που υπάρχει στον 20ο αιώνα – καταρχήν προσωπική, δηλαδή ο σκηνοθέτης θέλει να μιλήσει με το κοινό μέσα απ’ τους ηθοποιούς ή με αφορμή ένα έργο. Αυτό είναι ή τουλάχιστον θα έπρεπε να είναι σκηνοθεσία κι όχι έλα να μου ανεβάσεις ένα έργο για να πρωταγωνιστήσω.

Η ηθοποιία είναι η αρχή και το τέλος του θεάτρου, είναι η ίδια η ίδια σκηνική πράξη, το εδώ και το τώρα που είναι διαστάσεις στις οποίες υπάρχει σήμερα το θέατρο.

Η διδασκαλία από την άλλη, είναι η διαμόρφωση προσωπικοτήτων. Καλλιτεχνικών προσωπικοτήτων. Όχι προσωπικοτήτων που θα τα πουν όπως εγώ.

Ποιος είναι ο δάσκαλος που μνημονεύετε περισσότερο με το πέρασμα του κόσμου;
Στο ζήτημα των δασκάλων είχα μια μοναδική τύχη, αν και η τύχη μετριέται μόνο στην περίπτωση που την εκμεταλλευτής ανάλογα. Όπως και να χει, είχα την τύχη να γνωρίσω ανθρώπους σπουδαίους και σπάνιους. Στην Ελλάδα ήταν ο Κατσέλης. Δεν ξέρω κατά πόσο μπορούσε να μυήσει στα μυστικά του θεάτρου, αλλά μόνο το γεγονός ότι υπήρξε έντονη προσωπικότητα ήταν τελικά αρκετό… Αργότερα, στο Κρατικό Ινστιτούτο Θεάτρου της Μόσχας είχα την ευκαιρία να με αναλάβουν άνθρωποι με μεγάλη παιδεία και ιστορία στο θέατρο, οι οποίοι εκτός του ότι με επηρέασαν βαθύτατα με την προσωπικότητα και με τη διδασκαλία τους, μου έδωσαν την ίδια στιγμή τη δυνατότητα να κρίνω τη δουλειά τους και να διαπιστώσω κατά πόσο αυτά που έλεγαν ήταν λόγια του αέρα ή πράξεις και εφαρμογές…

Το γεγονός που θα σας διηγηθώ συνέβη με τον δάσκαλό μου στη Μόσχα, τον Κατσερόφ. Είναι μέρα εξέτασης, ο δάσκαλος με οδηγεί σ’ ένα γραφείο και εκεί με ρωτάει: «Τι έχετε να μας πείτε;». «Δύο μονολόγους» του απαντώ, διευκρινίζοντας ότι η γλώσσα στην οποία θα απαγγείλω είναι τα ελληνικά – ρώσικα δεν είχα μάθει ακόμα. Θυμάμαι τον τρόπο που με παρακολουθούσε, από την πρώτη μέχρι την τελευταία στιγμή, ήταν εξαιρετικά προσεκτικός. Όταν τελείωσα, μου λέει, «Τι ζητάτε από την Ρωσία, γιατί μπήκατε στον κόπο;». Κι αφού του απάντησα (ό,τι του απάντησα) μου λέει: «Μπορεί αυτά που κάνετε να σας φαίνονται καλά και σωστά» εννοούσε το μονόλογο «για μας εδώ είναι εκτός τόπου και χρόνου… Παρόλα αυτά σας παίρνω!».

Τι προτιμάτε ως θεατής στον ηθοποιό; Νεύρωση η εσωτερικότητα;
Ο όρος «νεύρωση» νομίζω ότι αφορά περισσότερο μια κλινική κατάσταση. Το υλικό του ηθοποιού είναι το νευρικό σύστημα. Το νευρικό σύστημα είναι ό,τι τα χέρια για τον αγρότη. Το νευρικό σύστημα έχει αποδειχθεί ότι καταναλώνεται, εκπαιδεύεται και φθείρεται. Γι’ αυτό έχει τόσο μεγάλη σημασία η εκπαίδευση του ηθοποιού στη σχολή. Τα νευρικά κύτταρα που καίγονται κατά τη διάρκεια της δουλειάς είναι τα μόνα αναντικατάστατα.

Η άποψή μου δεν είναι εκείνη του θεατή, είμαι μέσα στη δουλειά, συνεπώς περισσότερο ως σκηνοθέτης μπορώ να μιλήσω.

Οι απαιτήσεις από έναν ηθοποιό είναι σήμερα διαφορετικές απ’ ότι πριν 20 ή 30 χρόνια. Είναι άλλος ο τύπος του ηθοποιού που χρειαζόμαστε σήμερα και δεν είναι καθόλου τυχαίο που λέμε, αυτός είναι παλαιός ηθοποιός, συγκινεί, αγγίζει, αλλά είναι παλαιός ηθοποιός.

Οι ανάγκες των ανθρώπων αλλάζουν, κάποιες αλήθειες παραμένουν ίδιες, για όλα αυτά πρέπει να βρεθούν καινούργιοι τρόποι έκφρασης. Εκτός των άλλων υπάρχει και τεράστιος ανταγωνισμός – της εικόνας, του βίντεο, της μαζικής κουλτούρας, των σκουπιδιών – το θέατρο αντιπαλεύει με πολλά. Χρειάζεται τεράστια μόρφωση και ψυχοσωματική εκπαίδευση, ενημέρωση, αντίληψη, ετοιμότητα, επαφή με την εποχή του, στοιχεία τα οποία νομίζω ότι μια πολύ σύγχρονη σχολή μπορεί και πρέπει τελικά να προσφέρει.

Ο ανταγωνισμός είναι υπαρκτός ή υπερβολικός;
Βεβαίως και είναι υπαρκτός. Η ανάγκη του θεάτρου να φέρει τον θεατή, να τον καθίσει στην αίθουσα υπήρχε πάντα, μόνο που κάποτε τα πράγματα ήταν πολύ πιο απλά. Τώρα ο άνθρωπος δεν έχει ανάγκη να πάει στο θέατρο για να δει κάποια πράγματα, κάθεται στον καναπέ και τα βλέπει στη τηλεόραση ή τα διαβάζει στην εφημερίδα. Νομίζω ότι πρέπει να συνειδητοποιηθεί ο λόγος για τον οποίον ο άνθρωπος έρχεται στο θέατρο και να του δοθεί αυτό για το οποίο έρχεται. Η εικόνα είναι ο πιο επικίνδυνος εχθρός του θεάτρου, παρά το ότι το θέατρο παραμένει παντοδύναμο στην ομορφιά του και στην αμεσότητά του.

Το θέατρο έχει σχέση με αρχαίες ανάγκες του ανθρώπου, είναι σαν κάτι ατταβιστικό. Δε νομίζω ότι θα σβήσει…
Το πρόβλημα δεν είναι στο θέατρο είναι στην κοινωνία. Η κοινωνία είναι που δεν έχει συνειδητοποιήσει πόσο το έχει ανάγκη το θέατρο. Όσο για τις αρχαίες ανάγκες, πολλές απ’ αυτές έχει διαστραφεί, αντικατασταθεί, υποκατασταθεί. Ζούμε στην εποχή των υποκαταστάσεων με τεχνητούς τρόπους. Η κατάσταση του θεάτρου είναι επείγουσα.

Τόσο πολύ δυσοίωνες είναι οι προβλέψεις σας για το μέλλον του;
Για το μέλλον του ευρωπαϊκού θεάτρου όχι. Για το ελληνικό θέατρο, ναι. Νομίζω ότι ζει μια πλάνη.

Όσο αφορά στην συγγραφική παραγωγή;
Όσο αφορά στα πάντα. Εκτός από μια βαθύτερη ανάγκη για έρευνα που έχει ξυπνήσει τελευταία στους ανθρώπους του θεάτρου, δε βλέπω φως. Αν δεν επανατοποθετηθούν τα πράγματα στην παιδεία είναι σα να προσπαθούμε να πάμε κάπου χωρίς πόδια. Η πρότασή μου είναι άμεση εισαγωγή δασκάλων από το εξωτερικό. Κι είμαι σε θέση να έχω γνώμη επί του θέματος επειδή ακριβώς διδάσκω υποκριτική, που σημαίνει ότι με κάποιο τρόπο είμαι κι εγώ ανακατεμένος σ’ αυτήν την ιστορία.

Θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μας κάτι αγαπημένο; Ένα στίχο, μια εικόνα, ένα τόπο, τ’ όνομα ενός ανθρώπου που δεν θα ξεχάσετε ποτέ – ή και όλα μαζί;
«Η αίσθηση μιας στιγμής παραδομού που δεν την ελέγχαμε μόνο μ’ αυτήν μόνο μ’ αυτήν έχουμε υπάρξει». Τ.Σ. Έλιοτ

Μία εικόνα: Η στιγμιαία λάμψη στα πρόσωπα των 14 παιδιών του Εργαστηρίου της Πειραματικής Σκηνής που πείστηκαν να βγουν και να διακινδυνεύσουν κάτι από τον εαυτό τους, χωρίς εκ των προτέρων να τους εγγυηθεί κανείς ότι όλα θα πάνε καλά…

05.04.1998, Ορφανίδου Ειρήνη «Στάθης Λιβαθινός -Το υλικό του ηθοποιού είναι το νευρικό σύστημα», Κέρδος