Ποιος είναι ο ήρωας του «Berlin Alexanderplatz» και ποια η σύνδεσή του με τα «Φτερά του έρωτα» του Βέντερς; Ο Στάθης Λιβαθινός μάς μίλησε για τη νέα του παράσταση που είναι βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα-σημείο αναφοράς του Άλφρεντ Ντέμπλιν και θα τη δούμε στο θέατρο της Οδού Κυκλάδων «Λευτέρης Βογιατζής».
Μέχρι σήμερα δεν έχεις ασχοληθεί ιδιαίτερα με τη γερμανική λογοτεχνία στο θέατρο;
Αγαπώ πάρα πολύ την υψηλή λογοτεχνία στο θέατρο και το “Berlin Alexanderplatz” είναι ένα από τα μοσχοπουλημένα μυθιστορήματα του Άλφρεντ Ντέμπλιν, ο οποίος δυστυχώς δεν πρόλαβε να χαρεί την επιτυχία. Το μυθιστόρημα του είναι ένα από τα καλύτερα του 20ού αιώνα και παρόλο που αποδίδουν μεγάλη σχέση του Ντέμπλιν με τον Τζέιμς Τζόυς νομίζω ότι είναι πολύ αυθεντικός για να έχει αντιγράψει οτιδήποτε. Δεν έχω ασχοληθεί με τη γερμανική δραματουργία και λογοτεχνία, που έχει το ένα πόδι στον Γκαίτε και το άλλο τους μεγάλους ζωγράφους του μεσοπολέμου, στον Ότο Ντιξ και σε τόσους άλλους και αυτός είναι ένας απ’ τους λόγους που ήθελα να κάνω την προσωπική μου έρευνα και μελέτη. Στην κοινωνία του μεσοπολέμου είχε την μεγάλη πολυτέλεια να ανθίζει η τέχνη, ενώ η κοινωνία κατέρρεε. Η τέχνη ανθίζει σε πυρακτωμένες προβληματικές κοινωνίες, όπως ήταν αυτή του μεσοπολέμου.
Τι σε γοήτευσε στο “Berlin Alexanderplatz” του Άλφρεντ Ντέμπλιν;
Είναι ένα μυθιστόρημα που περιέχει μια εξαιρετική γλώσσα, έναν πολύ ειδικό τρόπο αφήγησης, είναι προχωρημένο ακόμα και για την εποχή μας. Είναι λίγο ντοκουμέντο, λίγο ψυχογραφία, λίγο δραματουργία μιας εποχής και εντέλει ένα κωμικοτραγικό έπος. Ένα έπος μικρών ανθρώπων.
Γιατί το χαρακτηρίζεις έπος;
Επειδή κρύβει μέσα του μια τεράστια καμπύλη ζωής, μια τεράστια εξέλιξη όπου ο χρόνος μετράει, άλλοτε σε δευτερόλεπτα κι άλλοτε γίνεται πολύ προσωπικός και αφηγηματικός διότι έτσι, εντέλει, αποφεύγει τη ρητορεία. Την αποφεύγει γιατί είναι η εποχή του Χίτλερ την όποια ο Ντέμπλιν την περιγράφει με έναν τρόπο που δεν έχω ξαναδεί. Αν βγάλεις την ημερομηνία συγγραφής του έργου, που είναι το 1927-28, και το δώσεις σε κάποιον ανύποπτο να το διαβάσει, το πρώτο πράγμα που θα σου πει είναι: “Είδες πώς γράφει ένας Γερμανοεβραίος συγγραφέας αφού είδε και το Άουσβιτς;”. Το τρομερό είναι ότι δεν το είδε. Βέβαια το έγραφε στην εποχή όταν ο Χίτλερ ήταν ο ανερχόμενος σταρ του κακού.
Το έργο αφορά τη ζωή ενός άνδρα;
Είναι η ιστορία ενός ανθρώπου, ο όποιος αποκτά εμπειρία και αληθινή συνείδηση μέσα από πόνο. Η ζωή του Φραντς είναι γεμάτη έρωτες, μικρά και μεγάλα “εγκλήματα”. Ο Ντέμπλιν στήνει ένα θεαματικό παιχνίδι στο οποίο ο ήρωάς του γίνεται συμμέτοχος ενός θαύματος όταν γνώρισε την πραγματική αγάπη. Η πραγματική αγάπη στη ζωή δολοφονείται εύκολα, γι’ αυτό και ο Φραντς στο τέλος της ιστορίας του γίνεται ένας μικρός άγιος, ένας άνθρωπος με σπουδές εμπειρίες. Καμία καταστροφή δεν μπορεί να σκοτώσει την ομορφιά της αθωότητας.
Ποια στοιχεία υπερτερούν στο έργο αυτό;
Περιέχει στοιχεία νουάρ, αστυνομικά, ερωτικά, αισθησιακά, μεταφυσικά. Είναι μια πολύχρωμη τοιχογραφία μιας ζωντανής καθημερινότητας μέσα στην οποία ένας άνθρωπος καταφέρνει να επιβιώσει. Και ο ουρανός ακόμα παρακολουθεί τη μοίρα του Φραντς. Η ιστορία της ταινίας του Βιμ Βέντερς “Φτερά του έρωτα” μοιάζει παρμένη από την ιστορία του Ντέμπλιν. Νομίζω ότι ο Βέντερς πήρε το θέμα και του έδωσε αυτήν τη μοναδική διάσταση στο σινεμά. Το κατάλαβα όταν έπιασα στα χέρια μου αυτό το μυθιστόρημα. Ο Φραντς είναι ένας άνθρωπος του περιθωρίου που μάχεται κατά μέτωπον με τη ζωή και καταφέρνει να αναστηθεί. Πολλές φορές βλέπουμε ζωντανούς ανθρώπους, αλλά είναι πεθαμένοι. Ο ανώνυμος Φραντς παραμένει ζωντανός, κι αυτό είναι ένα σπουδαίο μήνυμα για τις παράπλευρες απώλειες της ζωής.
Μίλησε μας για τη διασκευή του έργου και την ομάδα σου.
Η διασκευή προέκυψε μέσα από τη συνεργασία μου με την Έλσα Ανδριανού και τους ηθοποιούς. Η μάχη της διασκευής προετοιμάζεται και δίνεται στη σκηνή όταν υπάρχει ένας κοινός κώδικας και ένα κοινό θέμα. Το αποτέλεσμα είναι μια πολύ όμορφη ιστορία, πολύ καλογραμμένη και είναι μια καινούργια φόρμα για μένα. Περιέχει στοιχεία, επικά αφηγηματικά μέσα σε μια ατμόσφαιρα καμπαρέ του μέλλοντος. Το “Berlin Alexanderplatz” είναι ένα ψυχολογικό καμπαρέ του μέλλοντος, μπορεί και του παρελθόντος. Υπάρχει μια ατμόσφαιρα εποχής και περιέχει στοιχεία από το μέλλον μέσα σε ένα χώρο μοναδικό που έχει δημιουργήσει η Ελένη Μανωλοπούλου. Το θέατρο Οδού Κυκλάδων είναι ένα αρχαιολογικό τοπίο το οποίο έχει σκάψει και ξανασκάψει ο Λευτέρης Βογιατζής, και η μνήμη του είναι ζωντανή μέσα στο θέατρο. Είναι ευτυχισμένη στιγμή να ξανασυναντιέμαι με την ομάδα μου. Με εξαίρεση τον Δημήτρη Ήμελλο, είναι κοντά μου συνεργάτες μου από την εποχή της Πειραματικής Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου, ο Βασίλης Ανδρέου, ο Γιώργος Δάμπασης, ο Νίκος Καρδώνης, η Λίλλυ Μελεμέ, ο Δημήτρης Παπανικολάου, η Μαρία Σαββίδου, ο Άρης Τρουπάκης… Επτά εξαιρετικοί καλλιτέχνες που με τιμούν με την παρουσία τους όλα αυτά τα χρόνια και πολλοί από αυτούς έχουν εξελιχθεί πλέον σε δασκάλους και μεταφέρουν στο θέατρο κάτι πολύ όμορφο. Μαζί μας είναι και μια εξαιρετική καινούργια γενιά. Ο Δημήτρης Φιλιππίδης που πρωταγωνιστούσε στη “Συμφορά από το πολύ μυαλό” και έκανε μια εξαιρετική πρώτη εμφάνιση, δύο νέα κορίτσια που πήρα μετά από μία βδομάδα ακροάσεων, η Θεόβη Στύλλου και η Πολυξένη Παπακωνσταντίνου, οι οποίες νομίζω ότι έχουν να προσφέρουν πολλά στο θέατρο, και ο μαθητής μου Στάθης Κόικας, που μας συνδέει μια αγάπη.
Ποιες άλλες σκηνοθεσίες ετοιμάζεις;
Μόλις τελείωσα το ανέβασμα μια δεύτερη εκδοχή της “Αΐντα” στην Εθνική Όπερα του Ισραήλ, θα ακολουθήσει ο “Ριγολέτος” το 2023-24. Τέλη Φλεβάρη θα παρουσιάσω στο ΚΘΒΕ το έργο του Ισαάκ Μπάσεβις Σίνγκερ “Εχθροί, μια ερωτική ιστορία”. Πιστεύω πολύ στον Αστέρη Πελτέκη που ανέλαβε την καλλιτεχνική διεύθυνση γιατί έχει πολύ καλές σπουδές, είναι ένας αγνός άνθρωπος και ένας καλλιτέχνης με όραμα και πολύ καλές ιδέες. Με τίμησε η πρόταση του να βρεθώ κοντά του και θα πάω να ανεβάσω εκεί μία ερωτική ιστορία του Αμερικανοεβραίου νομπελίστα, έργο που ανεβαίνει πρώτη φορά στην Ελλάδα. Ο Ντέβλιν οραματίστηκε το ζοφερό μέλλον της χώρας του και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης , ενώ ο Σίνγκερ τα έζησε. Το έργο συνδέεται με τα πράγματα που άφησε πίσω το ολοκαύτωμα. Επειδή ζούμε ολοκαυτώματα πολλά, καλό είναι να ασκούμε την μνήμη μας και να μιλάμε για αυτά. Προσπαθώ να μιλάω για τον άνθρωπο στην εποχή μου και δεν επιλέγω ποτέ ωραία έργα, επιλέγω θέματα, που με αγγίζουν. Θα ήθελα ο θεατής να πάρει μαζί του ζωντανά συναισθήματα.
Η διάρκεια μιας παράστασης είναι κάτι που σε απασχολεί κατά το στήσιμο της;
Δεν καταλαβαίνω γιατί γίνεται πάντα ένα σχόλιο για την διάρκεια των παραστάσεων. Έχουμε μπει στη λογική του σίριαλ στο θέατρο και δεν το έχω καταλάβει; Ο χρόνος είναι ποιότητα. Στο θέατρο δεν μπορεί να μετράει κανείς με τη μεζούρα. Αυτός που έρχεται στο θέατρο θα πρέπει να εύχεται να μπορεί να μείνει σ’ αυτό και να βλέπει κάτι που τον αφορά, είτε αυτό είναι δυο, είτε τρεις ώρες. Τη μεγάλη διάρκεια τη χρεώνουν στο σκηνοθέτη ως αρνητικό, όμως το θέμα είναι να δεις τι γίνεται μέσα σε αυτή τη μεγάλη διάρκεια. Το αν είναι βαρετό μπορείς να κρίνεις. Μπορεί κάτι βαρετό να κρατάει 40 λεπτά. Έχω δει αριστουργήματα που κράτησαν πέντε ώρες.
Πώς νιώθεις με την αποφοίτηση των πρώτων σου μαθητών του Τμήματος Σκηνοθεσίας του Εθνικού Θέατρου, το οποίο ίδρυσες;
Μου λείπει η παιδαγωγική όσο τίποτα. Νιώθω πολύ περήφανος για τους μαθητές του Τμήματος Σκηνοθεσίας και πικρία που δεν ήμουν καν στην αποφοίτησή τους. Αναρωτιέμαι πώς ένιωσαν εκείνοι οι μαθητές που ήμασταν κοντά δυόμιση χρόνια. Δεν πειράζει… θα συναντηθούμε έξω στη ζωή.
24.11.2022, Κρύου Μαρία «Στάθης Λιβαθινός: “Το “Berlin Alexanderplatz” είναι ένα ψυχολογικό καμπαρέ του μέλλοντος”», Αθηνόραμα
Για το link πατήστε εδώ