Στάθης Λιβαθινός: Η Ιλιάδα κρύβει ένα μεγαλειώδες θέατρο

Μιλά για τον Όμηρο και την Ιλιάδα το… «έργο που μεταφέρει το σπέρμα μιας μεγαλοφυΐας, το οποίο αναποδογύρισε όλα τα ιστορικά δεδομένα για να δημιουργήσει ένα συναρπαστικό κόσμο»

Η Ιλιάδα, όπως κι άλλα σημαντικά έπη άλλων πολιτισμών, ανήκουν σε όλους μας, στην Υφήλιο, κι έχουν να μας αποκαλύψουν κάτι για τον τρόπο ύπαρξης των ανθρώπων πάνω στη Γη…, λέει ο σκηνοθέτης μιας πολύωρης παράστασης που έχει αποθεωθεί από κοινό και κριτικούς. Κι ο άνθρωπος, πιστέψτε με, δεν έχει αλλάξει από τότε, από την εποχή του Ομήρου μέχρι σήμερα. Παραμένει ο ίδιος, λέει ο σκηνοθέτης Στάθης Λιβαθινός.

Η Ιλιάδα, που για πολλά χρόνια τώρα κοιμάται στα ράφια των μαθητών, κρύβει ένα μεγαλειώδες θέατρο, θα πει. «Έχει μέσα της αυθεντική ποίηση, ανάγλυφη και γνήσια ελληνική ιστορία. Και λέγοντας ιστορία εννοώ υπόθεση, γιατί το έργο είναι καθαρά έργο τέχνης κι έτσι ακριβώς το αντιμετώπισα. Δεν θεωρώ πως είναι ένα κείμενο που έχει σχέση με την Ιστορία. Ο Όμηρος συμπεριφέρθηκε ως γνήσιος καλλιτέχνης…

Είναι αναμφισβήτητα το κορυφαίο έργο του ελληνικού πολιτισμού, μέσα στο οποίο καθρεφτίζεται όχι μόνο η ελληνική Ιστορία, αλλά κι η ελληνική συμπεριφορά απέναντι στα μεγάλα θέματα της ύπαρξης και της Ιστορίας ενός λαού που έμελλε να επαναλάβει τα ίδια κατορθώματα και τα ίδια τραγικά λάθη».

Η Ιλιάδα έχει αποθεωθεί από κριτικούς έχοντας αποσπάσει εξαιρετικές κριτικές. Πώς νιώθετε γι’ αυτό;
Για την ώρα δεν σκέφτομαι τις κριτικές. Ούτε τις θριαμβολογίες. Υπάρχει πάντοτε μια απόσταση ανάμεσα στο αποτέλεσμα και τη διαδικασία του ανεβάσματος μιας παράστασης, κι αυτή η παράσταση όσο ανεβαίνει είναι σαν να ξεκινάνε όλα κάθε βράδυ απ’ την αρχή. Η ικανοποίηση που μένει στο τέλος είναι πολύ λίγη, γιατί υπάρχουν πολλές αγωνίες, πρόκειται για μια τεράστια παραγωγή. Έτσι δεν έχουμε χρόνο για γιορτές. Αυτό που μας ενδιαφέρει προς το παρόν είναι να κάνουμε σωστά τη δουλειά μας, η παράσταση να ικανοποιήσει τον κόσμο, να δώσουμε το μέγιστο των ικανοτήτων μας. Είτε Κύπρο, είτε Ισπανία, είτε Βρετανία, το ζητούμενό μας είναι αυτό, να κάνουμε τη δουλειά μας σωστά.

Προς το παρόν αυτό που νιώθουμε είναι πως η «Ιλιάδα» έχει βρει ανταπόκριση. Έρχεται η επόμενη παράσταση όμως, το επόμενο κύμα και τα σαρώνει όλα.

Θα πρέπει να έχετε απαντήσει πολλές φορές αυτή την ερώτηση, αλλά πώς αλήθεια αποφασίσατε να κάνετε την Ιλιάδα;
Αυτό είναι και για μένα ένα μυστήριο… Σαν μια σειρά από ανεξήγητες σκέψεις που ξαφνικά δημιουργούν ένα εκρηκτικό μείγμα που σε κάνει να βρίσκεσαι στο κενό χωρίς να το καταλάβεις. Χωρίς να μπορείς να δώσεις κάποια εξήγηση. Πρέπει να φυσήξει αέρας, να νιώσεις αρκετά ριψοκίνδυνος, να σε ικανοποιεί τη συγκεκριμένη στιγμή αυτό που πας να κάνεις, να έχεις τα μίνιμουμ μέσα που να σου επιτρέπουν να ονειρευτείς, να θες να δημιουργήσεις κάτι καινούργιο, κάτι διαφορετικό. Να νιώθεις τεράστιες δυνάμεις μέσα σου για να αντιμετωπίσεις ένα τέτοιο κείμενο. Από το 2008 το σκέφτομαι και περίμενα να ωριμάσει η στιγμή. Και βρήκα την πιο δύσκολη απ’ όλες για να μαζέψω την ομάδα μου και να προχωρήσουμε: μέσω κρίσης!

Ανέκαθεν σας γοήτευσε η Ιλιάδα; Πώς αντιμετωπίσατε το κείμενο;
Είναι γεγονός πως η Ιλιάδα, που για πολλά χρόνια τώρα κοιμάται στα ράφια των μαθητών, κρύβει ένα μεγαλειώδες θέατρο, γιατί έχει μέσα της πολύ αυθεντική ποίηση και πολύ ανάγλυφη και γνήσια ελληνική ιστορία. Και λέγοντας ιστορία εννοώ υπόθεση, γιατί το έργο είναι καθαρά έργο τέχνης κι έτσι ακριβώς το αντιμετώπισα. Δεν θεωρώ πως είναι ένα κείμενο που έχει σχέση με την Ιστορία. Ο Όμηρος συμπεριφέρθηκε ως γνήσιος καλλιτέχνης που έδωσε στο κείμενο τη δική του ματιά… Θεώρησα πως είναι ένα πείραμα, και σίγουρα είναι. Έχω πλέον καταλήξει είμαι σίγουρος πως η Ιλιάδα είναι μια καλλιτεχνική πράξη του Ομήρου. Η Ιλιάδα μεταφέρει το σπέρμα μιας μεγαλοφυΐας που αναποδογύρισε όλα τα ιστορικά δεδομένα για να δημιουργήσει ένα συναρπαστικό κόσμο. Κρύβει τη βούληση ενός καλλιτέχνη, κι αυτή είναι άλλη μια αιτία που με έκανε να αγγίξω αυτό το κείμενο. Είναι ένα κείμενο ξεχωριστό, και μ’ αρέσει να ασχολούμαι με ξεχωριστά κείμενα που έχουν κάτι να μου προσφέρουν, να με κάνουν να νιώσω κάτι.

Δεν σας φόβισε;
Αλίμονο, σαφώς και με φόβισε. Για ένα και δυο και τρεις μήνες δουλειάς, δεν ήμουν καθόλου βέβαιος πως μπορούσε να προκύψει θέατρο. Αλλά άλλο το να φοβάσαι κι άλλο να σταματάς, να τα παρατάς. Ο φόβος λειτουργεί ως δημιουργικό συναίσθημα.

Ήταν πρόκληση σίγουρα… Τι σας δυσκόλεψε περισσότερο;
Ήταν μια τεράστια πρόκληση. Χρειάστηκε δουλειά! Είναι 24 ραψωδίες, 16 χιλιάδες στίχοι… Για να ανέβει ολόκληρο χρειάζονται 24 ώρες. Έγνοια μας ήταν πώς θα άκουγε το κοινό αυτούς τους στίχους χωρίς να γεράσει το κείμενο, να κοπεί, χωρίς να μείνουν σημαντικά στοιχεία απ’ έξω. Χρειάστηκε χρόνο και μια υπεύθυνη επεξεργασία.

Από την άλλη, αυτό που δυσκολεύει σε ένα τέτοιο εγχείρημα είναι το γεγονός πως δεν είναι γραμμένο ως θεατρικό έργο. Έπρεπε να κάνουμε μια θεατρική γραφή που να είναι περιπετειώδης, ενδιαφέρουσα για το κοινό, χωρίς να είναι φιλολογική. Έπρεπε βασικά να δημιουργήσουμε ένα θεατρικό κόσμο. Και ο Ιλιακός κόσμος είναι συναρπαστικός κόσμος. Είναι κόσμος πολύπλευρος. Δεν μπορείς να κόψεις κεφάλαια, χρειάζεται σύνθεση, υφή, εσωτερική δομή, έτσι ώστε να διατηρηθεί ατμόσφαιρα χωρίς να χάσει την επαφή του με την εποχή μας.

Η κατάληξη στη σύγχρονη εποχή είναι μια μεγάλη έγνοια σας, έτσι;
Το θέατρο δεν μπορεί να υπάρξει σε άλλη διάσταση, παρά μόνο σ’ αυτήν, το σήμερα, στο εδώ και το τώρα. Και η Ιλιάδα έχει πολλά να πει, πέρα από το ότι είναι ένα εξαιρετικό κείμενο. Το θέατρο είναι ένα παιγνίδι της μνήμης, μπορείς να μιλήσεις σε πολλές εποχές, να γυρίσεις πίσω χωρίς να χάνεις την ταυτότητά σου.

Ποιος είναι σήμερα ο ήρωας και τι σημαίνει αλήθεια ηρωισμός, δυο έννοιες με τις οποίες καταπιάνεται η Ιλιάδα;
Ο ηρωισμός μετριέται ανάλογα με τι έχει να παλέψει κανείς. Και οι συνεργάτες μου είναι ήρωες που αναμετρήθηκαν με την Ιλιάδα. Το πρότυπο είναι να αψηφά κανείς το θάνατο. Να ρισκάρει πολύ τη ζωή του. Αυτό είναι ηρωισμός: να βρίσκεις πολύ σημαντικούς λόγους για να μη φοβάσαι το θάνατο. Κάτι που ο άνθρωπος μπορεί να βρει και στη σημερινή ζωή, χωρίς να χρειάζεται να παλεύει με δόρυ και ασπίδα.

Η αναμέτρηση με το φαινόμενο του θανάτου είναι ένα οριακό και πολύ σημαντικό φαινόμενο στη ζωή. Γι’ αυτό το λόγο πιστεύω πως ο ηρωισμός είναι κάτι πολύ σχετικό σε κάθε εποχή. Υπάρχουν σήμερα άνθρωποι που πραγματικά ξεπερνούν τον εαυτό τους, για πολλούς σημαντικούς λόγους. Για μένα είναι αξιοσημείωτοι και αξιοζήλευτοι.

Είπατε πως «όταν ακούω πως τα κείμενα πρέπει να τα σεβόμαστε, χαμογελάω. Διότι είναι και για να τα καταπατάμε όποτε χρειάζεται, να τα καίμε και να τα ξαναγεννάμε». Δεν είναι δύσκολο εγχείρημα κάτι τέτοιο;
Για μένα το ίδιο ακραία ανόητο και επιπόλαιο είναι να λένε ότι τα παιδιά πρέπει να τα σεβόμαστε. Μα αυτονόητο δεν είναι; Εννοείται πως πρέπει να τα σέβεσαι τα παιδιά, να τα αγαπήσεις βαθιά. Αυτό δεν σημαίνει όμως πως δεν θα τα βάλουμε τιμωρία. Εμείς είμαστε αυτοί που δίνουμε τον τόνο στη ζωή τους. Είναι εξαρτημένα σε μας. Αυτό που θέλω να πω είναι πως όσο περισσότερος σεβασμός υπάρχει σ’ ένα κείμενο άλλη τόση ελευθερία υπάρχει. Τα υπόλοιπα λέγονται εκ του πονηρού απ’ αυτούς που σέβονται τις σκόνες. Εμένα δεν με νοιάζει η σκόνη. Ανάμεσα στον δημιουργό και το κείμενο υπάρχει μια συνάντηση. Κάτι θα συμβεί ανάμεσά τους. Το θέατρο είναι μια διαφορετική πραγματικότητα και μ’ αυτό τον τρόπο οφείλει κάποιος να το εκλάβει. Αλλιώς βρίσκουμε το κείμενο στο κομπιούτερ και το διαβάζουμε.

Ποια η γνώμη σας για το σύγχρονο ελληνικό θέατρο;
Είναι γεμάτο ταλαντούχους ανθρώπους κι έχει μπει σε μια ενδιαφέρουσα φάση. Η θεατρική μας παιδεία όμως δεν ανταποκρίνεται στην εποχή μας και πιστεύω αυτό είναι το μεγάλο μας πρόβλημα. Το μέλλον της χώρας μας θα παιχθεί εκεί που θα παιχτεί και το θεατρικό μέλλον.

Πιστεύετε στο ταλέντο;
Στο ταλέντο δεν μπορείς να μην πιστέψεις. Αυτό είναι που διαφοροποιεί τον καλλιτέχνη από τη μετριότητα. Όσο όμως πιο ταλαντούχος είναι κάποιος τόση περισσότερη ανάγκη έχει από εκπαίδευση. Η εκπαίδευση αφορά τους ταλαντούχους ανθρώπους. Αυτοί τη χρειάζονται, την έχουν ανάγκη, αυτοί είναι οι μόνοι που μπορούν να εξελιχθούν.

Όταν σκηνοθετείτε μια παράσταση σκέφτεστε την αποτυχία ή την επιτυχία της;
Ακόμα κι αν δυο άνθρωποι φτιάξουν την ίδια συνταγή από τον τσελεμεντέ, το φαγητό που θα μαγειρέψουν δεν θα ‘ναι το ίδιο. Μακάρι να βρίσκαμε συνταγές στην τέχνη, παρόλο που και αν ακόμα υπήρχαν οι καλλιτέχνες θα τις αντιμετώπιζαν σαν κάποιο λυσάρι… Το θέμα δεν είναι να βρεις τη λύση της επιτυχίας, αλλά εσύ να νιώθεις γεμάτος μ’ αυτό που έχεις κάνει. Υπάρχουν αποτυχίες από τις οποίες μπορείς να μάθεις πολλά πράγματα, γιατί μερικές είναι πολύ πιο σημαντικές απ’ τις επιτυχίες. Ένα θεατρικό για παράδειγμα που έχει επιτυχία, για μένα δεν σημαίνει τίποτα, ενώ η αποτυχία μπορεί να σημαίνει πολλά. Η εποχή δεν έχει πάντοτε δίκαιο, καμιά φορά έχει δίκαιο και ο καλλιτέχνης που μπορεί να είναι απλά πολύ πιο μπροστά από αυτήν.

Εκτός κι αν θεωρούμε πως η δουλειά της τέχνης είναι να κόβει εισιτήρια. Αυτό εμένα δεν με απασχολεί. Το ιδανικό είναι συμπέσουν όλα μαζί, κάτι που συμβαίνει όμως σπάνια. Σας θυμίζω πως ο «Γλάρος» στην πρώτη του παράσταση ήταν μια τεράστια αποτυχία. Τι μπορεί να πει κανείς; Πώς ήταν αποτυχημένο;

Ποιο απ’ τα μηνύματα της Ιλιάδας θεωρείτε πως είναι από τα σημαντικότερα για τον σύγχρονο Έλληνα;
Για μένα ολόκληρη η Ιλιάδα είναι ένα μήνυμα κι αυτό που προσπαθώ είναι να μην σηκώσω το δάκτυλο στους θεατές και να τους υποδείξω κάτι. Το θέατρο δεν έχει καμιά σχέση μ’ αυτά. Κι αν ήξερα λοιπόν το μήνυμα δεν θα το ‘λεγα. Κι αυτό γιατί δεν υποτιμώ το κοινό μου. Το κοινό έχει δικαίωμα να βλέπει και να συμπεραίνει, δεν είναι ηλίθιο. Μπορεί κάποτε να είναι απλοϊκό, αμόρφωτο αλλά ηλίθιο όχι. Εγώ κρύβω το μήνυμα και το κοινό ψάχνει να βρει, να νιώσει τι θέλω να πω, σεβόμενος την νοημοσύνη του.

Πιστεύετε πως το κοινό συμπεριφέρεται ώριμα μέσα σ’ όλον αυτό τον κοινωνικό αποπροσανατολισμό;
Δεν ξέρω… Όταν τους δω να περνάνε την πόρτα του θεάτρου, ήδη τους χρωστώ ένα ευχαριστώ γιατί είναι εκεί και όχι σπίτι τους, γιατί έχουν πληρώσει για να δουν την παράσταση. Απ’ εκεί και πέρα όλα εξαρτώνται από εμάς. Το κοινό είναι το μεγαλύτερο αίνιγμα που υπάρχει και νομίζω πως δεν μπορούμε ποτέ να το αποκρυπτογραφήσουμε έτσι ώστε να δώσουμε μια απάντηση. Τη μια μέρα γελάει, την άλλη όχι, την άλλη είναι αδιάφορο, την άλλη ξεκαρδίζεται… Δεν υπάρχει κοινό που να είναι το ίδιο σε καμιά παράσταση. Είναι σαν ένα μαύρο κουτί που όλοι οι καλλιτέχνες θα ήθελαν να ξεκλείδωναν…

05.09.2014, Σκορδή Χριστίνα «Στάθης Λιβαθινός: Η Ιλιάδα κρύβει ένα μεγαλειώδες θέατρο», Ο Φιλελεύθερος

 

Για το link πατήστε εδώ