Μ’ ένα σπουδαίο θίασο κι έναν ευαίσθητο σκηνοθέτη με συγκροτημένη άποψη για το ρεπερτόριο και για τον τρόπο που τα κείμενα «ξεκλειδώνουν» και ζωντανεύουν σε σκηνικές πράξεις μεγάλου ενδιαφέροντος, τι λείπει από την Πειραματική Σκηνή του Εθνικού θεάτρου;

Ο «Μολιέρος» (ή «Εταιρεία Υποκριτών») του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα, στην Πειραματική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, σε σκηνοθεσία Στάθη Λιβαθινού. Η αξία του έργου είναι διττή: από τη μία είναι η αμιγώς δραματουργική κι από την άλλη η ιστορική. Η πρώτη αφορά στην αρτιότητα του κειμένου σε επίπεδο περιεχομένου, δομής, διαχείρισης των χαρακτήρων -εδώ της εν θεάτρω διαχείρισης ιστορικών προσώπων, όπως ο Μολιέρος, γνωστά πρόσωπα του θιάσου του, ο Λουδοβίκος ο ΙΔ’, ο αρχιεπίσκοπος του Παρισιού κ.ά.-, ισορροπίας των δραματικών και κωμικών ρόλων –με αρτιότερο το ρόλο του Μολιέρου, που παρουσιάζεται σε πολλές διαφορετικές ψυχολογικές και σωματικές καταστάσεις, ώστε η ερμηνεία του να αποτελεί μεγάλη υποκριτική πρόκληση.

Η δεύτερη διάσταση της σημασίας του έργου συνδέεται μ’ αυτό που είχε υποστηρίξει, μεταξύ άλλων, ο Αντόρνο στην «Αισθητική θεωρία» του: ότι στα καλλιτεχνικά έργα το ιστορικό στοιχείο είναι στοιχείο συστατικό και ότι τα καλλιτεχνικά έργα συνθέτουν μια ασυνείδητη ιστοριογραφία της εποχή τους, γι’ αυτό και συνδράμουν καθοριστικά στη γνώση μας για κάθε ιστορική περίοδο. Τον «Μολιέρο» ξεκίνησε να γράφει ο συγγραφέας τον Οκτώβριο του 1929. Το έργο, ωστόσο, δεν ανέβηκε πριν από το Φεβρουάριο του 1936 στο Θέατρο Τέχνης της Μόσχας, αφού αντιμετώπισε απανωτές περιπέτειες με την επιτροπή λογοκρισίας, απαγορεύσεις, επικριτικά άρθρα και ναυάγια συμφωνημένων παραγωγών. Η προετοιμασία της παράστασης κράτησε τέσσερα χρόνια, λόγω αλλεπάλληλων διαφωνιών μεταξύ των συντελεστών, υπό τον φόβο των κομματικών οργάνων που μπορεί να διέκριναν στη ιστορία ανεπιθύμητες αντιστοιχίες για τις σχέσεις καλλιτέχνη – εξουσίας στα χρόνια του Στάλιν. Τελικά, ύστερα από επτά παραστάσεις, εκπρόσωποι του καθεστώτος απεφάνθησαν ότι το έργο αποκλίνει από τον ορθό δρόμο του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Η καταδίκη του «Μολιέρου» κράτησε έως το 1965, οπότε επετράπη η έκδοσή του.

Οι κυβερνήσεις πέφτουνε, τα έργα τέχνης μένουν

Πολλά πράγματα έχουν αλλάξει έκτοτε. Οι καλλιτέχνες μετά το 1950 δεν ενδιαφέρονται για επαναστατικά καλλιτεχνικά κινήματα, μεσσιανικού/ουτοπικού χαρακτήρα, όπως ήταν οι λεγόμενες «ιστορικές πρωτοπορίες» του πρώτου μισού του 20ου αι. Αλλά ακόμη κι αν ιδιωτεύουν καλλιτεχνικά, και πάλι οι δημιουργοί πρέπει να βρουν τη θέση τους στη συγκεκριμένη αγορά της τέχνης (αντιμετωπίζοντας τους θεσμούς, τους φορείς, τα κυκλώματά της), εφόσον επιθυμούν να κάνουν γνωστή τη δουλειά τους και να ζήσουν από αυτήν.

Δηλαδή αλλάζουν όροι, αλλά τα ζητήματα εξουσίας στην καλλιτεχνική παραγωγή παραμένουν, γι’ αυτό έργα όπως ο «Τορκουάτο Τάσσο» του Γκαίτε ή ο «Μολιέρος» του Μπουλγκάκοφ, που εξετάζουν τη θέση του δημιουργού στο πολιτικοκοινωνικό περιβάλλον της εποχή του, παραμένουν εξαιρετικά ενδιαφέροντα.

Το σύνολο των ηθοποιών είναι η πρώτη και πλέον σημαντική δύναμη μιας θεατρικής παράστασης κι εδώ είχαν καθοδηγηθεί σοφά από τον Στάθη Λιβαθινό. Έξοχος ο Δημήτρης Ήμελλος στο ρόλο του Μολιέρου, θαυμάσιοι ο Νίκος Καρδώνης στο ρόλο του Λουδοβίκου και ο Δημ. Παπανικολάου στο ρόλο του γελωτοποιού του βασιλιά. Αλλά και οι υπόλοιποι, η Μ. Σαββίδου, η Μ. Μπουγά, ο Β. Ανδρέου, ο Ν. Γιαλελής, η Ν. Στυλιανού, ο Γ. Δάμπασης, ο Σ. Γράψας, ο Γεν. Πάτσης, ο Ν. Πυροκάκος, ο Ά. Τρουπάκης, ο Γ. Φριτνζήλας, ανταποκρίθηκαν με ανεπτυγμένο υποκριτικό ήθος στις απαιτήσεις των ρόλων τους.

Αλλά θα ήθελα να δω τον «Μολιέρο» του Μπουλγκάκοφ δοσμένο σύμφωνα με τις οδηγίες του συγγραφέα, στις οποίες η διαμόρφωση του σκηνικού χώρου έχει καθοριστική σημασία. Τότε θα αποκαλύπτονταν η υψηλή θεατρικότητα που συνέχει όχι μόνο τις σκηνές που εξελίσσονται πίσω από την αυλαία αλλά και τις σχέσεις των προσώπων μεταξύ τους. Τα σκηνικά και τα κοστούμια της Θάλειας Ιστικοπούλου αντιμετώπισαν καλαίσθητα τις περιορισμένες δυνατότητες του χώρου. Η θαυμάσια μετάφραση είναι του Λεωνίδα Καρατζά, η μουσική του Θοδωρή Αμπαζή και η μετάφραση των στίχων και τα τραγούδια του Στρατή Πασχάλη.

22.01.2005, Καλτάκη Ματίνα «Έξοχη εταιρεία υποκριτών – «Μολιέρος» στην Πειραματική Σκηνή του Εθνικού», Ο κόσμος του Επενδυτή

Για το link πατήστε εδώ