Απίθανα πράγματα συνέβησαν με αφορμή την παράσταση του Στάθη Λιβαθινού. Η φετινή Μήδεια της Πειραματικής (το τονίζω) Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου ανακίνησε αντιδράσεις που νομίζαμε ότι είχαν ξεχαστεί. Ακόμα κι αν δεχτούμε πως η ίδια η παράσταση δεν προχώρησε την αντίληψή μας για το αρχαίο δράμα, η αντίδρασή μας σ’ αυτή την οδήγησε δύο βήματα πίσω. Ύστερα από αυτό, πολύ θα το σκεφτεί ένας ταλαντούχος σκηνοθέτης πριν ανεβάσει στην Επίδαυρο άλλη αποτυχία. Έτσι το ελληνικό μας θέατρο θα έχει από εδώ κι εμπρός μονάχα επιτυχίες!

Ο Λιβαθινός όφειλε πιθανώς να χρησιμοποιήσει ένα μικρό μέρος της αλαζονείας και της έπαρσης που του καταλογίσθηκε προσφάτως, προκειμένου να υπερασπίσει κάτι από το έργο του. Γιατί προσωπικά αδυνατώ να πιστέψω πως ότι έγινε, έγινε με σκοπό την πρόκληση. Πως μόνο για την πρόκληση βρέθηκε η πισίνα στην μέση του κοίλου, η Κουλίεβα μιλούσε με γεωργιανό αξάν και ο Χορός έδινε την κοσμοπολίτικη αίσθηση, σχεδόν, της σαπουνόπερας.

Βρήκα και εγώ τη Μήδεια προβληματική. Γιατί, όπως πιστεύω, ο Λιβαθινός προσπάθησε να αποδώσει την ποιότητα της συγκεκριμένης τραγωδίας μέσα από την αισθητική του ρεαλισμού. Η Μήδειά του χωρίσθηκε θεωρητικά εξαρχής, ή μάλλον κόπηκε, σε δύο μέρη: το πρώτο περιγράφει τη δραματική ιστορία της ξένης ερωτευμένης γυναίκας, που χάνει τον άνδρα της από μία νεότερη, πλουσιότερη ερωμένη. Ζηλοτυπίες, μοιχείες, ίντριγκες γύρω από τις πισίνες μιας εύφορης και επιπόλαιης νεολαίας που ερωτοτροπεί αδιάφορα. Είναι το ρεαλιστικό, το ψυχολογικό μέρος του έργου. Το δεύτερο μέρος συνδέεται με το δαιμονικό στοιχείο της Μήδειας: Αδιανόητα αποτελέσματα, απάνθρωπα πάθη, εγκληματική και παράλογη εκδίκηση. Είναι το μυθικό και σκοτεινό μέρος του.

Ο Λιβαθινός προσπάθησε να παρουσιάσει το δεύτερο μέρος σαν φυσική συνέχεια του πρώτου. Δηλαδή προσπάθησε να δομήσει κάτι που ξεκινά από το ρεαλισμό για να καταλήξει στο αντιρεαλιστικό. Δυστυχώς, όπως έχει φανεί από τη μέχρι τώρα πράξη, αυτά τα δύο, δύσκολα υπηρετούνται από την ίδια αισθητική. Το ένα χλευάζει το άλλο. Αυτό έγινε και στην παράσταση του Εθνικού: η ψυχολογία κορόιδεψε το δαίμονα και το ένα πρόσωπο της Μήδειας έβγαλε τη γλώσσα στο άλλο. Είναι λογικό, όταν ακούς τη Μήδεια να προφέρει «κάπως» τα ελληνικά ή να τραγουδά τραγούδια της πατρίδας της, όταν μια παράσταση κάνει τα πάντα στο πρώτο μισό της για να σου δείξει τη Μήδεια σαν μια αδύναμη μετανάστρια που φοβάται ότι δε θα ανανεώσει την πράσινη κάρτα της, έκπληκτος να προσπαθείς να καταλάβεις στο δεύτερο μισό πού στο καλό οφείλεται η συμπεριφορά της. Σχιζοφρένεια; Μανιοκατάθλιψη; Διχασμός προσώπου; η Μήδεια είχε την ατμόσφαιρα ενός ειρωνικού δράματος, που αποφασίζει κάποια στιγμή να φορέσει το κοστούμι της τραγωδίας. Του πέφτει όμως πια κάπως μεγάλο.

Φαίνεται πως το όλο πράγμα δε λειτουργεί∙ εκτός πια κι αν δε σ’ ενδιαφέρει τίποτ’ άλλο από το να δείξεις πού μπορούν να φτάσουν οι πρώιμες φεμινίστριες στο πλαίσιο της αρχέτυπης φαλλοκρατικής κοινωνίας. Το σχόλιο δεν είναι ειρωνικό: το ξένο θέατρο είναι γεμάτο από παρόμοιες προσεγγίσεις, χωρίς να ακούει τα σκολιανά του από τους σύγχρονους εκφραστές των πνευματικών δικαιωμάτων του μεγάλου αρχαίου μας τραγικού. Το πρόβλημα μ’ αυτές τις προσεγγίσεις βρίσκεται όχι στο τι κερδίζεις, αλλά στο τι τελικά χάνεις. Σαν να νοικιάζεις Μαζεράτι για να κάνεις βόλτα στους δρόμους του λεκανοπεδίου.

Η αποτυχία της Μήδειας του Εθνικού δεν ήταν διόλου ασήμαντη. Ήταν το αποτέλεσμα ενός πειράματος που οδηγεί στην καλύτερη διατύπωση του ερωτήματος που εξετάζει. Προσωπικά παρακολούθησα την παράσταση του Εθνικού γοητευμένος από την αποτυχία της. Αν ήμουν νέος σκηνοθέτης, θα μελετούσα την παράσταση και την οπτική της σε βάθος. Όσο για τον χαρακτήρα του Λιβαθινού, όπως αποκαλύπτεται από αυτή τη Μήδεια, αφήστε τον κόσμο να συσχετίζει.

19.09.2003, Ιωαννίδης Γρηγόρης «Κριτική ή αντίδραση; Ευριπίδη Μήδεια, Πειραματική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου», Αντί

Για το link πατήστε εδώ