Η ηδονή της αρπαγής

Η Λίλιαν Χέλμαν ανήκε στη σπάνια εκείνη κατηγορία των γενναίων Αμερικανών που έμειναν αταλάντευτοι, έως το θάνατό τους, υπερασπιστές των δημοκρατικών ιδεωδών και των ανθρώπινων δικαιωμάτων που διακήρυξε η Αμερικανική Επανάσταση πριν από τη Γαλλική.

Στον δύσκολο αιώνα μας και ιδιαίτερα στα δίσεκτα χρόνια του Μεσοπολέμου και κατά τον λεγόμενο Ψυχρό Πόλεμο, η Χέλμαν ανήκε στην ολιγάριθμη αριστερή αμερικανική διανόηση που αγωνίστηκε για να αποκαλυφθεί το αμερικανικό όνειρο ως μαύρος εφιάλτης και το «Η δύναμις εν τη ενώσει» που είναι το εθνικό έμβλημα της αμερικανικής ομοσπονδίας αλλά και το μότο που έχει χαραχθεί στο δολάριο, ένα υποκριτικό και παραπλανητικό σύνθημα – ψευδαίσθηση δημοκρατικότητας, ως πρόσχημα για να χτιστεί μια παντοδύναμη δυναστεία του χρήματος. Η Χέλμαν έζησε και πέθανε περήφανη και μοναχική και ως εκ τούτου δυνατή, όπως όλοι οι μοναχικοί άνθρωποι από την εποχή που ανακάλυψε ο Ίψεν την ακατάλυτη δύναμή τους.

Οι «Μικρές αλεπούδες» είναι ένα έργο ωμό, γυμνό, χωρίς φτιασίδια, ευθύ, τίμιο, γιατί με σπάνια σαφήνεια και ιδεολογική καθαρότητα αποκαλύπτει τους μηχανισμούς που παρήγαγαν τον αμερικανικό αστικό και βιομηχανικό πλούτο. Απάτη, προδοσία, απανθρωπιά, δόλος, υποκρισία, ψυχρό έγκλημα, κυνισμός είναι τα απαραίτητα εφόδια που πρέπει να διαθέτει ένας Αμερικανός αστός για να επιβιώσει, να κυριαρχεί εν συνεχεία και να διαρκέσει μέσα στην κοινωνία των δυνατών, αυτών που σαν μυλόπετρες λιώνουν αισθήματα, συγγένειες, φιλίες και συνεργάτες για να λιπάνουν τη μηχανή που κόβει μονέδες.

Η Λίλιαν Χέλμαν παρακολουθεί με το μάτι ενός εντομολόγου τον αλληλοσπαραγμό μιας φωλιάς λυσσασμένων τερμιτών γύρω από έναν κόκκο σιταριού, τον οποίο διεκδικούν ο καθένας για λογαριασμό του. Η διαφορά είναι πως στον κόσμο των ζώων, όπου κυριαρχεί το ένστικτο της επιβίωσης, υπάρχουν όρια που εξασφαλίζουν τη διατήρηση των ειδών. Στον κόσμο των ανθρώπων ο αγώνας δεν έχει ούτε όρια ούτε αρχές. Οι αξίες υπάρχουν για να προβάλλονται είτε ως άλλοθι είτε ως προσχήματα, αλλά συνήθως για να εξευτελίζονται εν ονόματι άλλων αρχών και αξιών που υπαγορεύονται από τη σκοπιμότητα και το ωμό, απροκάλυπτο συμφέρον του δυνατού. Στον στίβο του καπιταλιστικού πολέμου υπάρχουν μόνο δυνατοί και αδύνατοι, θύτες και θύματα, κυνηγοί και θηράματα, αλεπούδες και κοτόπουλα.

Δεν είναι τυχαίο που η Χέλμαν ως σύμβολο της αλληγορίας της αντί για κάποιο περήφανο αρπακτικό ζώο επέλεξε το πανούργο και λαίμαργο, το ζώο που γνωρίζει να μεταμφιέζεται, να υποκρίνεται, να καμουφλάρεται, να χρησιμοποιεί ποικίλες μεθοδεύσεις και στρατηγήματα για να αρπάξει τη λεία του. Η αλεπού δεν σκοτώνει για να φάει, όπως ο λύκος, που όταν σκοτώσει και χορτάσει, εγκαταλείπει τα υπολείμματα. Η αλεπού σκοτώνει για να σκοτώνει, χαίρεται με το παιχνίδι της αρπαγής· αφού χορτάσει την πείνα της, θάβει με χίλιες προφυλάξεις τα θύματά της, οικονομώντας το μέλλον της!

Η θηριώδης οικογένεια που παρουσιάζει η Χέλμαν είναι τυπική αστική οικογένεια. Κόπτεται για αξίες, διακηρύσσει αρχές, συνάπτει συμφωνίες, οραματίζεται ένα μέλλον ανέσεων, ορκίζεται στον υγιή ανταγωνισμό και ταυτόχρονα στήνει παγίδες, χτυπάει πισώπλατα, αν χρειαστεί και κατάστηθα, χωρίς οίκτο, χωρίς προσχήματα, άλλοτε με δόλο, άλλοτε με υπολογισμένες στρατηγικές.

Η δραματουργία της Χέλμαν είναι τυπικά αμερικανική· ο γνωστός και επιτυχής κριτικός ρεαλισμός που δόξασε τον Ο’Νιλ και ευδοκίμησε στα έργα του Άρθουρ Μίλερ, του Οντέτς, του Σέπαρντ, του Μάμετ στις μέρες μας. Βέβαια οι «Μικρές Αλεπούδες» φέρουν τα σημάδια της εποχής που γράφτηκαν (1939)· η κομψή γραφή, η διαυγής, που κατάγεται από την αγγλοσαξονική παράδοση, χωρίς φιλολογία, η γραφή αυτή αποτυπώνει συμπεριφορές που αποκαλύπτουν το κοινωνικό περιεχόμενο και τα οικονομικά κίνητρα των χαρακτήρων. Δραματουργία αντίθετη με τη γαλλική ηθολογική και μεταφυσική ιδεοληψία. Η Χέλμαν γνωρίζει να χειρίζεται τις συγκρούσεις των προσώπων με γνώμονα το ένστικτο της επιβολής και της επιλογής.

Το έργο οφείλει πολλά στη θεωρία του πραγματισμού του Γουίλιαμς Τζέιμς και στην Ψυχολογική Σχολή του Ντιούι και του Γουότσον, της Συμπεριφοράς. Είναι αξιοπρόσεκτο πως η συγγραφέας χειρίζεται το πλέγμα των κινήτρων που ωθούν σε δράση τα πρόσωπα. Εξάλλου, η μακρόχρονη και διαβόητη σχέση της με τον έξοχο συγγραφέα αστυνομικών μυθιστορημάτων, τον Χάμετ, την έχει προικίσει με μια σπουδαία τεχνική της κλιμακωτής αποκάλυψης και της απροσδόκητης ανατροπής.

Στο θέατρο «Αθηνών» συνεχίζεται η παράδοση των υψηλών προδιαγραφών επιμελημένων παραστάσεων. Ο Μπελιές ετοίμασε μιαν έξοχη ακρίβειας και ακονισμένης αιχμηρότητας μετάφραση. Ο Ζιάκας έχτισε ένα τυπικό αλλά θεατρικά πολύτιμο στις βολές του σκηνικό και υψηλής ψυχολογικής συμβολικής κοστούμια. Ο Γιάννης Μαργαρίτης δούλεψε με γνώση τις σχέσεις, κατηύθυνε τις συγκρούσεις και κράτησε μιαν απόσταση από την ελλοχεύουσα συναισθηματικότητα. Μείωσε τη θερμοκρασία και κράτησε το τοπίο μέσα σε μια συντηρητική ατμόσφαιρα φορμόλης. Υπηρέτησε έτσι την κριτική ματιά της Χέλμαν εις βάρος της ηθογραφήσεως. Η Κατερίνα Μαραγκού άλλη μια φορά έδειξε πως μπορεί να αλλάξει υποκριτικό άξονα και κατόρθωσε να ενσαρκώσει αυτό το ανελέητο και πανούργο αρπακτικό με το αθόρυβο περπάτημα. Δίπλα της η Ιλ. Λαμπρίδου, τονίζοντας τις νευρώσεις της Μπέρντι, έδειξε πως το ψυχολογικό υπόβαθρο του ρόλου είναι πιο αξιόλογο από το ηθογραφικό (η Μπέρντι παίζεται συνήθως ως τσαλαπατημένη αριστοκράτισσα). Ο Λιβαθινός έξοχος. Αυτός ο ηθοποιός έφερε μια νέα υποκριτική τιμιότητα στο θέατρό μας. Μπόλιασε τη ρωσική του παιδεία στη μεσογειακή αμεσότητα χωρίς να ξεπέσει στον συναισθηματισμό. Ο Χρυσικάκος, με τάσεις υπερβολής και σχηματικής υπόκρισης. Όταν συνοδοιπορεί είναι θαυμάσια κυνική, χαλασμένη προσωπικότητα. Ο Τάρλοου θαυμάσιος στις αλεπουδίσιες του μεταμορφώσεις. Η Αλεξανιάν αναδεικνύει τη σπάνια πλάση της και την ακρίβεια της τεχνικής της. Η Βοσνιάκου ανεπανάληπτη φιγούρα με έξοχες σιωπές. Ο Λακιώτης μετρημένος. Ο υπέροχος Κώστας Αθανασόπουλος με λιτά μέσα και εσωτερική τεχνική σχεδίασε έναν τέλειο Οράτιο.

17.11.1997, Γεωργουσόπουλος Κώστας «Η ηδονή της αρπαγής», Τα Νέα

 

Για το link πατήστε εδώ