Τριάντα χρόνια μετά την τελευταία παράσταση του «Ρόσμερσχολμ» του Ίψεν στο Εθνικό Θέατρο, το ελληνικό κοινό επικοινωνεί με ένα κορυφαίο έργο της παγκόσμιας δραματουργίας.

Πράγματι, το ιψενικό αυτό αριστούργημα, εκτός από το γεγονός ότι περιέχει εν πυκνώ όλα τα θέματα που επεξεργάστηκε ο ποιητής του σ’ ολόκληρη τη δημιουργική του εξέλιξη, δημιουργεί ένα πλήθος προβλήματα σ’ όλα τα επίπεδα ερμηνείας· το ιδεολογικό, το ψυχολογικό, το κοινωνιολογικό, το πολιτικό, αλλά και το καθαρά θεατρολογικό.

Ο Ίψεν πριν απ’ όλα είναι ένας πλάστης χαρακτήρων· αυτή είναι η ιψενική δραματουργική μονάδα, ο χαρακτήρας, οι χαρακτήρες. Ο ποιητής όσο κατεβαίνει μέσα στα βάθη της ψυχής του, τόσο υποχρεώνεται να ερευνήσει όλους τους παράγοντες που συντελούν, ώστε να διαμορφωθεί η προσωπικότητα.

Στο «Ρόσμερσχολμ» τα έξι πρόσωπα του έργου αλληλοφωτίζονται και αλληλοσυμπληρώνονται.

Κεντρικό μοτίβο της ιψενικής δραματουργίας ήταν το αίτημα να είναι κανείς ο εαυτός του. Έτσι όπως σ’ όλα τα έργα μετά το «Μπραντ» και στο «Ρόσμερσχολμ» ο Νορβηγός ποιητής παρακολουθεί με πάθος, με αγωνία αλλά και με οξυδέρκεια την προσπάθεια των ηρώων του, ιδιαίτερα της Ρεβέκκας Βεστ και του Γιοχάνες Ρόσμερ να συναντηθούν, να ταυτιστούν με τον πραγματικό εαυτό τους.

Για να είσαι ο εαυτός σου σημαίνει για τον Ίψεν να νικήσεις μέσα σου την αντανάκλαση του κόσμου, να ανατρέψεις την ισχύουσα ιδεολογία, ό,τι ο Μαρξ ονόμαζε ψευδή συνείδηση.

Η Ρεβέκκα Βεστ με το βαρύ παρελθόν της έρχεται στον οίκο των Ρόσμερ και προσπαθώντας να ξεπεράσει τις αναστολές της αποπειράται να απελευθερώσει τον Γιοχάνες Ρόσμερ. Η σύγκρουση των δύο ενοχών, των δύο ετερόκλητων αυτών ανθρώπινων τύπων μέσα σε μια ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα, όπου τα κοινωνικά συμφέροντα συγκρούονται με βαθιά ριζωμένες ηθικές προκαταλήψεις, είναι αδιέξοδη και αποκαλυπτική, οδηγεί στο θάνατο, δηλαδή στην ήττα και των δύο κόσμων, του κόσμου της παλιάς ηθικής και του κόσμου της απελευθερωμένης συνείδησης.

Στο «Ρόσμερσχολμ» η επώδυνη πορεία της Ρεβέκκας και του Ρόσμερ προς την μοιραία αδιέξοδη συνάντησή τους, εκτός των ορίων της πραγματικότητας, συναρτάται με την ιδιοφυά ανάλυση των πλεγμάτων που καθιστούν την κοινωνία βρόγχο της πνευματικής απελευθέρωσης και του εξευγενισμού των ανθρώπων. Ο πολιτικός αμοραλισμός ανεξαρτήτως σκοπών και οι ηθικές παρωπίδες καθορίζουν την συνείδηση.

Ο αιώνιος διάλογος ανάμεσα στο Είναι και στο Γίγνεσθαι στον Ίψεν παίρνει τραγικές διαστάσεις, αφού αποδείχνεται στην πράξη ότι η απροσδιοριστία καθορίζει τη σχέση. Το Είναι της Ρεβέκκας καθορίζει το Γίγνεσθαι του Ρόσμερ· το Είναι του Ρόσμερ καθορίζει το Γίγνεσθαι της Ρεβέκκας· αλλά και το Γίγνεσθαι της Ρεβέκκας καθορίζει το Είναι του Ρόσμερ και πάει λέγοντας έως να αποδειχθεί ότι το Γίγνεσθαι της Μπεάτας, μιας νεκρής και το Είναι του Ρόσμερ καθορίζουν το Γίγνεσθαι των αδιέξοδων ηρώων.

Ο Αντώνης Αντύπας στο «Απλό Θέατρο» έστησε μια ισορροπημένη παράσταση. Το περίφημο πρόβλημα αν η γραφή του Ίψεν τείνει προς το νατουραλισμό ή προς τον συμβολισμό λύθηκε υπέρ της δεύτερης άποψης. Η σκηνοθεσία μνημείωσε τις σχέσεις χωρίς να σχηματοποιήσει τους χαρακτήρες. Οι συγκρούσεις κρατήθηκαν σε αποστάσεις ελέγχου. Έφυγε η σωματικότητα των σχέσεων και επικράτησε η πνευματική και η ψυχική φόρτιση.

Το κείμενο της παράστασης που μετέφρασε η Μαρία Αδάμ και μοντάρισε ο Αντύπας ακούστηκε έξοχα, με τους εσωτερικούς ρυθμούς που ζητούν οι ψυχικές φορτίσεις.

Ο Γ. Πάτσας δημιούργησε έναν έξοχο χώρο με αναγκαία έπιπλα, ενδεικτικά μοτίβα και «γωνιές» με κρυψώνες και κουρτίνες· χώρο απροσδιόριστο αλλά παγιδευμένο.

Η Καραΐνδρου με τρεις μπατούτες συνέλαβε και συμπύκνωσε την ψυχική ατμόσφαιρα.

Η Ρούλα Πατεράκη στον σημαντικότερο ρόλο του Ίψεν μετά την Έντα Γκάμπλερ έχτισε έναν πειστικό χαρακτήρα σκοτεινό, αποφασιστικό, συγκρατημένα παθιασμένο, απροσδιόριστο και απροσδόκητο. Η ενδιαφέρουσα παρουσία της μάς έπεισε ακόμη και για τον δυσάρεστο τρόπο εκφοράς του λόγου.

Ο Ρόσμερ του Στάθη Λιβαθινού, παρ’ όλο το νεαρό της ηλικίας, είχε την αμηχανία του χαρακτήρα, το υδαρές των αντιδράσεων, την αστάθεια και το γνοιασμένο των ενοχών και των αναστολών. Η λαμπρή του παιδεία στη Ρωσία φέρνει έναν άλλο τρόπο προσέγγισης του ρόλου, όχι πάντα σύμφωνο στα εδώ κρατούντα. Ο Κώστας Μεσσάρης ήταν έξοχος· κύριος των μέσων και με εσωτερικούς ρυθμούς έπαιξε τον Κρολ με κύρος σπάνιο.

Η Κατερίνα Καρογιάννη, αυτή η σπάνιας ευαισθησίας ηθοποιός, κατόρθωσε ακόμη και με τις σιωπές της και τα περάσματά της να φτιάξει έναν άνθρωπο (Χέλσετ).

Ο Γ. Μωρόγιαννης με μέτρο και εκλεκτά εκφραστικά υλικά σκιτσάρισε την τραγική γκροτέσκα φιγούρα του Μπρέντελ. Ο Χρήστος Πίνης σχεδίασε μια σαφή εικόνα του υπολογιστικού προσγειωμένου Μόρτενσγκορ.

10.01.1992, Γεωργουσόπουλος Κώστας «Είναι και γίγνεσθαι: Ροσμερσχόλμ», Τα Νέα

Για το link πατήστε εδώ