Πώς θα σας φαινόταν σήμερα να πάτε να δείτε ένα τρίπρακτο έργο και όταν τελειώσει η πρώτη πράξη να σας πουν: δυστυχώς, δεν έχουμε τις άλλες δυο πράξεις, χάθηκαν, καληνύχτα σας;

Ακριβώς αυτό συμβαίνει με τις «Ικέτιδες» του Αισχύλου. Από τα τρία μέρη της τριλογίας του με το μύθο των Δαναΐδων, δεν έχει σωθεί παρά μόνο το πρώτο μέρος. Σχεδόν η εισαγωγή. Από τα άλλα δυο μέρη δεν ξέρουμε παρά τους τίτλους τους: «Αιγύπτιοι» και «Δαναΐδες».

Στο πρώτο μέρος, τις «Ικέτιδες», οι 50 κόρες του Δαναού το σκάνε από την Αίγυπτο και έρχονται στην Ελλάδα για να ζητήσουν άσυλο από τους Αργείους. Από πίσω τις κυνηγάνε οι 50 γιοι του Αίγυπτου που θέλουν ντε και καλά να τις παντρευτούν και έχουν προσβληθεί θανάσιμα από τη φυγή τους.

Τι θα γίνει; Οι Αργείοι αποφασίζουν να δώσουν το άσυλο – που σημαίνει ότι θα ’χουν κακά ξεμπερδέματα με τους Αιγύπτιους – ίσως και πόλεμο. Παίρνουν όμως το ρίσκο γιατί θεωρούν την «ασυλία» πολύ ιερή για να την αρνηθούν.

Το τι ακριβώς έγινε δεν το μαθαίνουμε από το απολεσθέν υπόλοιπο του έργου του Αισχύλου. Από ακριτομύθιες τρίτων μόνο ξέρουμε ότι οι Αιγύπτιοι έρχονται πράγματι στο Άργος, σκοτώνουν τον άρχοντά του και ετοιμάζονται ν’ αρπάξουν κακήν κακώς τις 50 κόρες, όταν ο πατήρ Δαναός σοφίζεται μέγα σόφισμα:

Να δεχτούν οι κόρες του το γάμο, αλλά την πρώτη νύχτα να σκοτώσουν τους γαμπρούς! Πράγμα που γίνεται. Τους σκοτώνουν όλους. Εκτός ενός. Η μια απ’ αυτές, η Υπερμήστρα έχει ερασθεί σφόδρα το δικό της και δεν τον σκοτώνει.

Κάπου εδώ πρέπει να τελείωνε το δεύτερο μέρος της χαμένης τριλογίας. Στο τρίτο χαμένο μέρος πρέπει να γινόταν η δίκη από τους Αργείους – γιατί ο φόνος είναι φόνος – αλλά η λύση στο αδιέξοδο θα δοθεί με τη συνήθη, «από μηχανής», εμφάνιση του θεού. Αυτή τη φορά είναι η Αφροδίτη που θα δώσει τη λύση. Αυτή, κατά κάποιον τρόπο, αθωώνει τις Δαναΐδες, αλλά τις υποχρεώνει να ενδώσουν και σε έναν προσεχή γάμο για να συνεχιστεί η φυσική πορεία του κόσμου.

Τώρα βέβαια όλα αυτά του δεύτερου και τρίτου μέρους δεν υπάρχουν, σας λέμε μόνο με λίγα λόγια την υπόθεση – το πλήρες έργο του Αισχύλου έχει χαθεί για πάντα.

Και εδώ βρίσκεται η μεγάλη απορία: γιατί χάθηκαν τόσα πολλά και μεγάλα έργα; (και μιλάμε τώρα μόνο για το θέατρο). Και γιατί σώθηκαν τόσο λίγα και ειδικά, γιατί αυτά που σώθηκαν; Η πιθανότερη εξήγηση είναι πως κάποιος Αλεξανδρινός, «υπουργός Παιδείας», ας πούμε, αποφάσισε να βάλει τα έργα των τριών τραγικών και του Αριστοφάνη στα σχολεία.

Έβαλε λοιπόν κάποια «επιτροπή» να διαλέξει είδος έργων και αντιπροσωπευτικότητα και ύστερα διέταξε τους αντιγραφείς να στρωθούν στη δουλειά και να παράγουν μερικά αντίγραφα.

Φαίνεται ότι για δείγματα τριλογίας διάλεξαν την «Ορέστεια» και έτσι χάσαμε τις αρκετά παλαιότερες «Ικέτιδες» του ίδιου συγγραφέα.

Χάσαμε όμως και την ευκαιρία να νιώσουμε τι σήμαινε για τους αρχαίους αυτό που σήμερα λέμε υπερπαραγωγή. Σκεφτείτε μόνο το μέγα πλήθος που κατά πάσα πιθανότητα χρειαζόταν για την παράσταση και των τριών έργων της τριλογίας:

50 Δαναΐδες, 50 θεραπαινίδες, κολλητές τους, 50 αιγύπτιοι νυμφίοι. Έως εδώ, 150 ηθοποιοί. Κι ακόμα, ένας περίπου λόχος Αργείων που έρχεται να προστατέψει τις γυναίκες – δεν μπορεί να ήταν λιγότεροι αυτοί που συνόδευαν τον Πελασγό όταν είχαν να κάνουν με τόσο μεγάλο πλήθος γυναικών. Κι ακόμα ο στρατός που πρέπει να συνόδευε τους Αιγύπτιους. Και φυσικά ο Δαναός, ο Πελασγός και άλλοι.

Είμαι περίεργος τι έκαναν οι Ελληνες του 463 π.Χ. (περίπου) όταν ανέβασαν το έργο. Οι Έλληνες πάντως του 1994 μ.Χ. περιόρισαν δραστικά – και δικαίως – τη διανομή. Σκοπός τους δεν ήταν να θαμπώσουν με μια υπερπαραγωγή.

Κάτι άλλο είχε σαν βασικό του στόχο ο Σταύρος Ντουφεξής, ο σκηνοθέτης. Αυτό το «στόχο», εγώ τουλάχιστον, δεν τον κατάλαβα. Και δεν είμαι βέβαιος αν και ο ίδιος ο σκηνοθέτης δεν μπερδεύτηκε αρκετά και από μια στιγμή και ύστερα να μην ήξερε τι ήθελε να «στοχεύσει».

Ήθελε μια παράσταση με μάσκες; Τότε γιατί οι πάντες (χορός και πρωταγωνιστές) κινήθηκαν σαν να μη φορούσαν μάσκες; Και οι ειδικοί που αναφέρονται στο πρόγραμμα, ο Τάπα Σουντάνα για «κινησιολογία μάσκας» και ο Βασίλης Λάγκος για (γενικώς) «κινησιολογία», τι έκαναν;

Στο πρόγραμμα δημοσιεύονται μερικές φωτογραφίες από τις πρόβες και όταν τις πρόσεξα καλά, τρόμαξα: οι κοπέλες του χορού με τις μάσκες τους και το κοστούμι της παράστασης, φορούσαν παπούτσια ελβιέλες! Δεν είναι δυνατό να φοράς μάσκα και ελβιέλες. Δεν μπορείς να κάνεις ούτε ένα βήμα σωστά, ούτε μια κίνηση συντονισμένη. Και αν δεν μάθει το σώμα σου στις πρόβες, αν δεν αισθανθεί το σώμα σου την «άλλη φόρμα» που παίρνει με τις μάσκες και τους απαραίτητους πια κοθόρνους – τι να κάνει στην παράσταση; Θα διαψεύδεται συνεχώς.

Ήθελε μια παράσταση όπου τα χορικά θα εκφωνούνταν στα αρχαία ελληνικά; Τότε γιατί ο ειδικός, όπως αναφέρεται στο πρόγραμμα, Θεόδωρος Στεφανόπουλος για τη «μετρική διδασκαλία» προτίμησε την πιο απαράδεκτη εκφορά: την ερασμική προφορά; Δεν έχει αισθανθεί ο Έλλην Θεόδωρος Στεφανόπουλος ότι η ερασμική προφορά δεν πλησίασε ποτέ την αρχαιοελληνική προφορά και δεν ήταν παρά μόνο μια προσπάθεια να μιλήσουν οι Δυτικοί κατά τη δική τους προφορά, τα «ελληνικά» – δηλαδή τα κινέζικα, δηλαδή τα ακατανόητα;

Και η Ασπασία Παπαθανασίου τι ακριβώς έκανε ντυμένη σαν διευθύντρια παρθεναγωγείου, μπρος σ’ ένα αναλόγιο; Που πότε πότε μάλιστα το άφηνε και προχωρούσε ασκόπως προς το κέντρο – προφανώς για να δώσει κάποια ποικιλία.

Και κείνος ο φοβερός τοίχος που έχτισε ο Νίκος Αλεξίου στο βάθος της σκηνής; Δεν πέρασε από το μυαλό κανενός ότι – τουλάχιστον στην Επίδαυρο – θα έκοβε το υπέροχο βάθος του φυσικού χώρου, χωρίς να υπάρχει κανένας λόγος σκηνικής ύπαρξής του;

Τα μόνα απολύτως θετικά από την παράσταση, ήταν η βασανιστικά και αποτελεσματικά δουλεμένη μετάφραση του Κ.Χ. Μύρη – και η προσεκτική και πλούσια εμφάνιση του προγράμματος.

Κατά τα άλλα κυριάρχησε ένας εγκεφαλικός ερασιτεχνισμός – συνδυασμός που σκοτώνει.

17.07.1994, Χρηστίδης Μηνάς «Ένας συνδυασμός που σκοτώνει: «Ικέτιδες» του Αισχύλου, στην Επίδαυρο», Ελευθεροτυπία

Για το link πατήστε εδώ