Το βλέμμα του μελαμψού άνδρα – Ιγνάθιο δελ Μοράλ

Ο διευθυντής της Πειραματικής Σκηνής του Εθνικού υπερασπίζεται τον χαρακτήρα της και προτείνει να επεκταθεί

Η αλήθεια είναι πως η πορεία της Πειραματικής Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου έχει ταυτιστεί με το όνομα του καλλιτεχνικού της διευθυντή. Στον περιορισμένο χώρο των υπογείων της Αγίου Κωνσταντίνου ο Στάθης Λιβαθινός κατάφερε να πολλαπλασιάσει τις δυνατότητες και να επεκτείνει τους στόχους της. Έφτιαξε μια στέρεη θεατρική ομάδα, την οποία υποστήριξε δημιουργώντας ένα σοβαρό εργαστήρι σκηνοθεσίας που λειτούργησε για τέσσερα χρόνια. Παρήγαγε παραστάσεις που γοήτευσαν, συζητήθηκαν, προκάλεσαν. Έδωσε βήμα σε νέους ταλαντούχους ηθοποιούς και σκηνοθέτες. Η επιτυχία της Πειραματικής Σκηνής δεν είναι μόνο καλλιτεχνική αλλά και εμπορική. Και τώρα που το Εθνικό Θέατρο –λόγω εργασιών στο κτίριο- έχει εξοριστεί στις άκριες της Αθήνας, η Πειραματική Σκηνή συνεχίζει στους ίδιους ρυθμούς από το «Από Μηχανής Θέατρο». Ο Στάθης Λιβαθινός μιλάει για τη δουλειά του, τους συνεργάτες αλλά και τις «απώλειες που τον πονούν» μετά την αποχώρηση κάποιων σημαντικών ηθοποιών. Αφορμή της συζήτησης το ενδιαφέρον έργο του Ιγνάθιο δελ Μοράλ «Το βλέμμα του μελαμψού άνδρα» που σκηνοθετεί στο «Από Μηχανής Θέατρο» σε μετάφραση Μ. Χατζηεμμανουήλ, σκηνικά – κοστούμια Θ. Ιστικοπούλου και μουσική Θοδωρή Αμπαζή.

«”Το βλέμμα του μελαμψού άντρα” είναι το βλέμμα της Αφρικής που μας κοιτάζει από απέναντι περιμένοντας να δει πότε θα συναντηθούμε», λέει ο Στ. Λιβαθινός. «Το έργο μιλάει με συγκίνηση και χιούμορ για την ιστορία δυο Αφρικανών στα σύνορα της Ισπανίας και του Μαρόκου. Προσπαθώντας να περάσουν στην πολιτισμένη Δύση, ο ένας από τους δύο δεν τα καταφέρνει. Η συνάντηση του πολιτισμού, της κατανάλωσης, της ανασφάλειας και του φόβου, με τον κόσμο του αρχέγονου πάθους, της ανάγκης για επιβίωση, γεννάει τον τρόμο και στις δυο πλευρές. Ζούμε την εποχή που δεν μεταναστεύουν πλέον μεμονωμένοι άνθρωποι αλλά ολόκληροι λαοί. Ο κόσμος είναι χωρισμένος όχι σε άσπρους – μαύρους, καλούς – κακούς αλλά σ’ αυτούς που έχουν ανάγκες, εκατέρωθεν».

Κλείσατε αισίως πέντε χρόνια διευθυντής της Πειραματικής Σκηνής.
Θέλω να συμπληρώσω τα 17 χρόνια… Κάποιος μεγάλος δάσκαλος είχε πει πως τόσα απαιτούνται για να ολοκληρωθεί μια ομάδα. Εύχομαι να κάνουμε ένα ωραίο παρελθόν, όχι μέλλον… Κοιτάζοντας προς τα πίσω κάποτε να νιώθουμε ωραία βλέποντας πως θυσιάσαμε ένα κομμάτι του εαυτού μας σε κάτι που άξιζε. Η Πειραματική χρωστά πολλά στον Νίκο Κούρκουλο. Τόλμησε να εμπιστευτεί νέους ανθρώπους.

Βέβαια οι νέοι μεγάλωσαν, μερικοί αποχώρησαν, κάποιοι προστέθηκαν.
Το γεγονός ότι μετατοπίστηκε ο ηλικιακός δείκτης προσδίδει νέο χαρακτήρα στη δουλειά μας. Ο πήχης ψηλώνει, με αποτέλεσμα να δημιουργείται άγχος για τον χρόνο που λιγοστεύει. Ηθοποιός είναι το επάγγελμα που μετρά ακόμα και τα δευτερόλεπτα.

Τελευταία εγκατέλειψε την Πειραματική ένας από τους καλύτερους ηθοποιούς της, ο Γιάννης Μαυριτσάκης.
Το θέατρο μας ενώνει και μας χωρίζει σαν εκκλησία στην οποία θεός και διάβολος συγκατοικούν… Προτιμώ να μιλάω γι’ αυτούς που μένουν, όπως τον Ήμελλο, Καρδώνη, Ανδρέου, Στυλιανού. Ο Γιώργος Δάμπασης, ο Αλέξανδρος Λογοθέτης, ο Γιάννης Μαυριτσάκης ήταν απώλειες. Δεν έχω την πολυτέλεια να χάσω κανένα ηθοποιό. Απ’ την άλλη, η Πειραματική δεν είναι φρούριο που μπαίνεις και δεν ξαναβγαίνεις. Οι ηθοποιοί είμαστε φυγάδες από το ένα θέατρο στο άλλο, σαν γυναίκες που κοιμούνται διαρκώς με διαφορετικούς άντρες: η κατάρα και η ευλογία της δουλειάς.

Δουλεύετε χωρίς ωράρια, συχνά υπό υπερβολική πίεση. Δεν ακούτε παράπονα;
Μερικές φορές η συμβίωση δημιουργεί κούραση, έντονα συναισθήματα, εξαντλείται κάποτε η υπομονή. Όμως κανείς δεν ακούμπησε το ρολόι στο τραπέζι λέγοντας: “δουλεύουμε μέχρι τις 5 μ.μ.”.

Η δυσκολότερη στιγμή σας μέχρι τώρα;
Η “Μήδεια”. Χρειάστηκε χρόνος για να το ξεπεράσω. Πάντως προτιμώ ό,τι έγινε από τους επαίνους για μια μέτρια παράσταση. Νομίζω πως η δική μας θα ήταν περισσότερο αποδεκτή αν είχε γίνει ξεκάθαρο πως επρόκειτο για πειραματική δουλειά. Όπως και να ‘χει, δεν ωριμάζεις ξαφνικά στην Επίδαυρο. Η τραγωδία απαιτεί χρόνο κι εμείς δικαίωμα στα λάθη.

Κάποιοι ισχυρίζονται πως η «μονότονα» πετυχημένη πορεία της Πειραματικής την αποπροσανατόλισε από τον εγγενή πειραματικό χαρακτήρα της.
Κατανοώ πόσο μεγάλο… έγκλημα είναι να αφορούν οι παραστάσεις μας τον κόσμο… Ίσως επειδή ο πειραματισμός έχει ταυτιστεί με το ακαταλαβίστικο, τη νεύρωση του ηθοποιού ή την άδεια αίθουσα. Θέλω να εκτιμώ την δουλειά των ηθοποιών και το καλλιτεχνικό γεγονός να γίνεται κατανοητό στον απλούστερο άνθρωπο, ακόμα κι αν το σκεπτικό της δημιουργίας του υπήρξε πολύπλοκο.

Βρίσκετε πως το πρωτοποριακό ρεπερτόριο του Δημήτρη Λιγνάδη στη Νέα Σκηνή λειτουργεί ανταγωνιστικά με τα δικό σας;
Ο μοναδικός αντίπαλος που βλέπω γύρω μου είναι ο χρόνος. Όταν οι άνθρωποι είναι τόσο διαφορετικοί, δεν τέμνονται οι δρόμοι τους. Αν η εμπειρία της Πειραματικής ανοίξει δρόμους για να δημιουργηθούν παραγωγικές ομάδες, μόνον κέρδος σημαίνει για το θέατρο. Χαίρομαι όταν γίνεται κάτι καλό, όσο κοντινό κι αν είναι. Όπως είμαι περήφανος για την πορεία του Δημήτρη Τάρλοου στο θέατρο “Πορεία”.

Ο καλλιτέχνης δεν είναι από τη φύση του ματαιόδοξος;
Ο καλλιτέχνης είναι εκτεθειμένος, οραματίζεται να υψωθεί, να πει κάτι που θ’ αντέξει στο χρόνο. Είναι μία πορεία με κινδύνους. Φυσικά, οφείλει να βλέπει τις αμαρτίες του. Κι αν δεν μπορεί ο ίδιος, ας του τις θυμίζουν οι άλλοι. Δημιουργώ σχέση στο θέατρο, σημαίνει δημιουργώ σχέση στη ζωή. Αυτό που εμφανίζει ο ηθοποιός στη σκηνή, πριν ακόμα μιλήσει, είναι η “βιογραφία” του. Γι’ αυτό χρειαζόμαστε ηθοποιούς καλλιεργημένους. Δεν είναι τυχαίο που στην πρώην ΕΣΣΔ, από το ’85 έως το ’90, ο σοσιαλισμός βρισκόταν στο βλέμμα των ανθρώπων. Πριν μιλήσουν καταλάβαινες πως έφεραν πάνω τους ένα βάρος με ό,τι κακό ή καλό συνεπαγόταν αυτό.

Πολιτικά είστε ενεργός;
Μου φαίνεται αδιανόητο ν’ αποφασίσουν τα περί καλλιτεχνικής παιδείας άνθρωποι που δεν έχουν πάει ποτέ στο θέατρο. Δεν ισχυρίζομαι πως επικεφαλής πρέπει να είναι ο Αντρέ Μαρλό, αλλά τουλάχιστον ας καταλαβαίνει τη σημασία της τέχνης σε μια χώρα. Οι πολιτικοί δεν έχουν χρόνο να ασχοληθούν με το θέμα. Δεν νοιάζονται να σπείρουν κάτι, αλλά να θερίσουν θέαμα. Προτείνω να γίνει… Πειραματικό το υπουργείο Πολιτισμού και να δώσει την ευκαιρία στους νέους . Ίσως τότε έχουμε ελπίδες.

12.06.2006, Μαρίνου Έφη «Πειραματικό να γίνει το ΥΠΠΟ», Ελευθεροτυπία

[…] Το σφοδρής κριτικής «Βλέμμα του Μελαμψού Άντρα» του Ιγνάθιο δελ Μοράλ (μτφρ. Μαρία Χατζηεμμανουήλ, σελ. 82 εκδόσεις ΚΟΑΝ) ανέβασε στην Πειραματική ο Στάθης Λιβαθινός με μια σκηνοθεσία εξαιρετικής ευκρίνειας ως προς την αίσθηση των χαρακτήρων και της κίνησης. Εντυπωσιακή ήταν και η επινοητική χρήση ενός τόσο μικρού σκηνικού χώρου για να περιγράψει διαδρομές σε θάλασσα, βουνό και ρεματιές, με αστραπές, νύχτα και βροχές. Ο Λιβαθινός προχώρησε μέχρι το σημείο να καλέσει δύο Αφρικανούς ερασιτέχνες ηθοποιούς για τις ανάγκες της παράστασης, αλλά ο ερασιτεχνισμός δεν προέκυπτε από πουθενά στην ερμηνεία τους. Μια μέση μικροαστική οικογένεια Ισπανών με δύο παιδιά κάνει επεισοδιακή γνωριμία με έναν Αφρικανό μετανάστη ο οποίος διέσχισε το Γιβραλτάρ και τον ξέβρασε η θάλασσα, ενώ ο σύντροφός του πνίγηκε. Η αντίδραση της οικογένειας, προκατειλημμένη και ξενοφοβική, απογειώνεται μέχρι το γκροτέσκο, δημιουργώντας αισθήσεις τραγελαφικής υφής. Ένιωθε κανείς ότι αντικρίζει καλοζωισμένους καθυστερημένους ανθρώπους, με γελοίες προσωπικότητες, απόψεις, και σχέσεις. Βέβαια, πολύ έξυπνα, το έργο δεν στεκόταν εκεί, διότι θα ήταν πολύ εύκολο και αθώο το παιχνίδι. Ο Αφρικανός χάνει τη ζωή του στη μέση της πόλης, πνίγεται μέσα στη λίμνη, μόνος και αβοήθητος κάτω από το βλέμμα του πολλά υποσχόμενου, προνομιούχου και αδιάφορου δυτικού κόσμου.

10.09.2006, Νικάκη Μπουμπουλίνα «Όταν το φως των τεχνών εστιάζει σε καθημερινές ιστορίες προσφυγικής τρέλας», Η Εποχή

Μια τυπική, μικροαστική οικογένεια, η οποία αποτελείται από τον πατέρα (Στάθης Γράψας), τη μητέρα (Μαρία Σαββίδου), ένας γιο (Αντίνοος Αλμπάνης) και μια κόρη (Νάντια Παπαθεοδώρου), φτάνει για πικ-νικ σε μία ερημική παραλία. Όμως η συλλογή κοχυλιών διακόπτεται, όταν οι ήρωες του έργου έρχονται αντιμέτωποι με τον Ομπάσι (Μιχάλης Αφολαγιάν) και τον (Τσίλι Ατζόκου). Δύο λαθρομετανάστες από την Αφρική, οι οποίοι έχουν καταφτάσει στις ακτές της Ισπανίας για να αναζητήσουν μία καλύτερη μοίρα, ένα ελπιδοφόρο αύριο, μια διαφυγή από το οικονομικό τους αδιέξοδο. Ο ένας είναι ήδη νεκρός. Και έτσι, ο άλλος, χωρίς τον σύντροφό του, οφείλει να αντιμετωπίσει τις προκαταλήψεις και τις φοβίες των πολιτισμένων εκδρομέων, οι οποίοι θεωρούν αυτόν και κάθε αλλόφυλο και αλλόθρησκο μια εν δυνάμει απειλή.

Ο κ. Ιγνάθιο δελ Μοράλ έγραψε «Το βλέμμα του μελαμψού άντρα» το 1992. Όταν, δηλαδή, Αφρικανοί λαθρομετανάστες περνούσαν τα στενά του Γιβραλτάρ κολυμπώντας, για να καταλήξουν στις ακτές της Ισπανίας και να κάνουν εκεί ένα νέο ξεκίνημα. Επρόκειτο, βέβαια, για μεμονωμένες περιπτώσεις, αφού η οικονομική μετανάστευση δεν είχε αναχθεί ακόμη σε μείζον πολιτικό και πολιτισμικό πρόβλημα. Ο δραματουργός, ωστόσο, είχε έγκαιρα προβλέψει τις συνέπειες που θα προκαλούσε η διερεύνηση  του φαινομένου: συγκρούσεις κοινωνικές, αντιδράσεις φοβικές, προκαταλήψεις ανυπέρβλητες. Και την αίσθηση αυτή αποτύπωσε στο «Βλέμμα του μελαμψού άντρα». Ένα έργο που του εξασφάλισε το Α’ Βραβείο της Ένωσης Ισπανών Θεατρικών Συγγραφέων το 1999, ενώ η κινηματογραφική μεταφορά του, μερικά χρόνια αργότερα, απέσπασε βραβείο στο Διεθνές Φεστιβάλ του Σαν Σεμπάστιαν.

Η σκηνοθετική γραμμή που επέλεξε ο κ. Στάθης Λιβαθινός για την παράσταση που ανεβαίνει μέχρι και την Κυριακή 21 Μαΐου από την Πειραματική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου ήταν μάλλον η ιδανική. Όχι μόνο επειδή ανέδειξε τον συγκλονιστικό δραματικό πυρήνα του έργου, αλλά και επειδή προέβαλε τα δραματουργικά τεχνάσματα του συγγραφέα, απέδωσε με απόλυτη συνέπεια τον ρεαλισμό της γραφής του, ενώ υπογράμμισε το καυστικό χιούμορ που διέπει το κείμενο.

Ένα ακόμη καθόλου αμελητέο επίτευγμα του κ. Λιβαθινού ήταν ότι κατάφερε να εκμαιεύσει από τους ηθοποιούς τους ερμηνείες συγκροτημένες και εύστοχες. έτσι, τόσο ο κ. Γράψας και ο κ. Αλμπάνης όσο και οι κυρίες Σαββίδου και Παπαθεοδώρου λειτούργησαν απολύτως αρμονικά ως η μικροαστική οικογένεια που έρχεται ξαφνικά αντιμέτωπη με την απειλή. Αλλά η υποκριτική έκπληξη της παράστασης δεν ήταν άλλη από την ερμηνεία των δύο Αφρικανών, τους οποίους επέλεξε ο κ. Λιβαθινός για να υποδυθούν τους μετανάστες. Ο κ. Αφολαγιάν, λοιπόν, απέδωσε σε άψογα ελληνικά έναν ρόλο απαιτητικό, ενώ ο κ. Ατζόκου ήταν καθηλωτικός ως ο νεκρός μετανάστης, ο οποίος επικοινωνεί με τον ζωντανό για να του εμπνεύσει συναισθήματα καρτερικότητας, εγκράτειας και υπομονής.

14.05.2006, Πανταλέων Αγγελική «Το βλέμμα του μελαμψού άντρα», Πρώτο Θέμα

Το «Βλέμμα του μελαμψού άντρα» στην Πειραματική Σκηνή του Εθνικού

Ασαφή εικόνα δείχνουν τη φετινή περίοδο δύο από τις σκηνές του Εθνικού Θεάτρου. Παραστάσεις πειραματικού χαρακτήρα ανεβαίνουν στη Νέα Σκηνή του ενώ, αντίθετα, η επονομαζόμενη Πειραματική Σκηνή φιλοξενεί έργα τα οποία δεν επιδέχονται ίχνος αναζήτησης.

Ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα, αναρωτιέται κανείς ποια είναι η λογική σύμφωνα με την οποία κατευθύνονται οι επιλογές του ρεπερτορίου που εν τέλει αποπροσανατολίζουν το κοινό, δημιουργώντας λανθασμένες εντυπώσεις. Η Νέα Σκηνή, για παράδειγμα, φιλοξένησε δύο μοντερνίζουσες προσεγγίσεις κλασικών κειμένων («Δόκτωρ Φάουστους», «Ιούλιος Καίσαρ»). Το πρώτο εγχείρημα πρόσφερε τροφή για μια αιρετική ερμηνεία με αυτοαναφορικό χαρακτήρα. Το δεύτερο, παρότι διέθετε πρωτότυπη σύλληψη, προκάλεσε σύγχυση με έναν καταιγισμό «ευρημάτων» και αναλώθηκε σε πομπώδεις χειρονομίες, που δεν μπόρεσαν να τις διαχειριστούν με μέτρο οι ηθοποιοί του.

Στην Πειραματική Σκηνή, από την άλλη πλευρά, έδωσε μόλις τη πρεμιέρα του το «Βλέμμα του μελαμψού άντρα», ένα έργο ισχνό, φλύαρο, ξεπερασμένο στη δομή του που μιλάει για τον ρατσισμό, την τραγική μοίρα των λαθρομεταναστών, τον τρόμο του αγνώστου. Ένα έργο που, λόγω της φιλοσοφίας του και του διδακτικού του χαρακτήρα, θα μπορούσε ίσως να ενδιαφέρει ένα κρατικό θέατρο αλλά οπωσδήποτε όχι την πιο ευφάνταστη σκηνή του.

«Τραγική συνάντηση πολιτισμών» το ονομάζει ο Στάθης Λιβαθινός. «Καθημερινή τραγωδία, που είναι και η χειρότερη μορφή τραγωδίας, γιατί τη συνηθίζουμε», το χαρακτηρίζει ο συγγραφέας του στο σημείωμα του προγράμματος. Και συμπληρώνει: «Κοιτάζοντάς το με τη ματιά του σήμερα, μοιάζει άλλοτε απλοϊκό και άλλοτε προφητικό. Ελπίζω ο θεατής να βρει σ’ αυτό μια αφορμή για στοχασμό…». Οι προθέσεις, λοιπόν, αφοπλίζουν. Είναι όμως ικανές να μετατοπίσουν το κοινό, όταν το ίδιο το κείμενο αποδυναμώνει τους τραγικούς πυρήνες που το γέννησαν;

Ο Ιγνάθιο δελ Μοράλ –γνωστός σε μας περισσότερο από την «Νύχτα της Σαμπίνας» -έγραψε τη συγκεκριμένη ιστορία εμπνευσμένος από την πραγματικότητα. Αφορμή ήταν μια φωτογραφία, δημοσιευμένη το 1992, που έδειχνε το πτώμα ενός νέγρου σε μια παραλία των ισπανικών ακτών. Η λαθρομετανάστευση ήταν τότε μια καινούργια εμπειρία που έμελλε να εξελιχθεί σε επιδημία, νόμου περί αλλοδαπών. Σήμερα, όχι μόνο στη χώρα του Ισπανού δραματουργού αλλά και στη δική μας, οι ναυαγοί ενός πρωτόγονου κόσμου αποτελούν απειλή και δέος.

Στο «Βλέμμα του μελαμψού άντρα» μια μικροαστική οικογένεια λευκών έρχεται αντιμέτωπη με δύο αφρικανούς λαθρομετανάστες . Οι κωμικοτραγικές, σχεδόν παράλογες, καταστάσεις που ακολουθούν λειτουργούν ως μεγεθυντικός φακός της άγνοιας, των προκαταλήψεων και του φόβου των απλών ανθρώπων απέναντι σ’ έναν α πριόρι «εχθρό».

Η παράσταση

Ο Στάθης Λιβαθινός, μέσα σε έναν αδιάφορο σκηνικό χώρο (Θάλεια Ιστικοπούλου), φιλοτέχνησε μια αξιοπρεπή παράσταση στην οποία απουσιάζει οποιαδήποτε πρωτοτυπία. Η ειλικρινής προσπάθεια του διαθέτει, όμως, κάποιες ενδιαφέρουσες βουβές και κινησιολογικά φορτισμένες σκηνές, ατμοσφαιρική έθνικ μουσική (Θοδωρής Αμπαζής) και μία εύστοχη διανομή. Οι δύο Νιγηριανοί μετανάστες (ο μουσικός Μιχάλης Αφολαγιάν και ο Τσίλι Ατζόκου), παρότι πρωτοεμφανίζονται ως ηθοποιοί, δικαίωσαν την επιλογή του. Η αυθεντικότητα και η σκηνική τους ετοιμότητα έδωσαν αληθοφάνεια στους ήρωες – αυτούς τους σύγχρονους απελπισμένους Ροβινσώνες Κρούσους. Η Μαρία Σαββίδου (μητέρα) και ο Στάθης Γράψας (πατέρας) ερμήνευσαν το πανικόβλητο ζευγάρι με την αφέλεια και την καχυποψία που τους πρέπει. Ο Αντίνοος Αλμπάνης (αγόρι) κράτησε τις σωστές ισορροπίες. Μόνο η Νάντια Παπαθεοδώρου (κοριτσάκι) απέτυχε στην παρακινδυνευμένη μεταμόρφωσή της, καταφεύγοντας στην προσποίηση.

14.04.2006, Χ.Σ. «Ο παραλογισμός των προκαταλήψεων», Η Ναυτεμπορική

Το πρόβλημα της μετανάστευσης, αναλλοίωτο στο διάβα των αιώνων, δείχνει την ισχύ του και μέσα από το θέατρο (όπως στο «Βλέμμα του μελαμψού άντρα»). Για την υποδοχή των μεταναστών μιλάει και ο συγγραφέας του έργου Ιγνάθιο ντελ Μοράλ.

«Πρέπει να γίνουμε καλύτεροι στον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τους άλλους», είπε ο Ισπανός θεατρικός συγγραφέας Ιγνάθιο ντελ Μοράλ, αναφερόμενος στο πρόβλημα της υποδοχής μεταναστών. Από την οπτική γωνία μιας ανύπαρκτης ή απροετοίμαστης εθνικής πολιτικής που δεν φρόντισε να δημιουργήσει μηχανισμούς υποδοχής οικονομικών μεταναστών, αντίθετα καλλιέργησε μια κουλτούρα ξενοφοβική και καχύποπτη, είδε το θέμα της μετανάστευσης και το δραματοποίησε στο έργο του «Το βλέμμα του μελαμψού άντρα» που ανέβασε ο Στάθης Λιβαθινός στην Πειραματική Σκηνή. Καλεσμένος του Εθνικού Θεάτρου, ο 49χρονος συγγραφέας, επισκέφτηκε την Αθήνα, είδε την παράσταση και μίλησε για το έργο του.

«Αφορμή ήταν μια φωτογραφία σε μια εφημερίδα, το 1992. Η φωτογραφία έδειχνε το πτώμα ενός νέγρου σε μια παραλία: κάποιος, που προσπαθώντας να φτάσει στις ισπανικές ακτές, πνίγηκε στο στενό του Γιβραλτάρ –χωρίζει τις ισπανικές ακτές από τις ακτές της Αφρικής που απέχουν μεταξύ τους 15 χιλιόμετρα. Στην είδηση που συνόδευε τη φωτογραφία αναφερόταν πως μάλλον ο νέγρος είχε προσπαθήσει να περάσει το στενό με κάποιον άλλο, που ίσως είχε ξεφύγει.

Η ιστορία ήταν εκεί. Ούτε εγώ ούτε κανένας στην Ισπανία πιστεύω πως θα μπορούσε να φανταστεί τις διαστάσεις που θα έπαιρνε το φαινόμενο: τώρα οι νεκροί υπό τέτοιες συνθήκες είναι δεκάδες κάθε καλοκαίρι. πριν από ένα χρόνο πέθαναν κάποιοι Αφρικανοί που προέρχονταν από χώρες νοτίως της Σαχάρας , καθώς προσπαθούσαν να πηδήσουν πάνω από το κιγκλίδωμα που έχει υψωθεί γύρω από την Μελίγκα, ισπανικό θύλακα στο μαροκινό έδαφος, το δικό μας τείχος του αίσχους. Αυτό που ήταν θλιβερή εξαίρεση έχει γίνει καθημερινή τραγωδία, που είναι η χειρότερη μορφή τραγωδίας, γιατί τη συνηθίζουμε».

«Το βλέμμα του μελαμψού» κέρδισε το Α’ βραβείο της Ένωσης Ισπανών Θεατρικών Συγγραφέων, το 1999 και λίγο αργότερα ο Ιμανόλ Ουρίμπε το μετέφερε στο σινεμά, κερδίζοντας στο Διεθνές Φεστιβάλ του Σαν Σεμπάστιαν.

«Είναι κοινοί οι προβληματισμοί που αφορούν το θέατρο, όπως κοινά είναι τα προβλήματα που αφορούν τις κοινωνίες», είπε από τη σκηνή του «Από Μηχανής» θεάτρου ο συγγραφέας. Και μίλησε για την αίσθηση που άφησε η παράσταση του έργου του. «Γελάσαμε, κλάψαμε, αλλά όταν γυρίσουμε σπίτι μας, θα έχει μείνει στην ψυχή και στη σκέψη μας, μια μικρή αγωνία για το τι συμβαίνει σ’ αυτούς τους ανθρώπους». «Η Ισπανία ως τη δεκαετία του ’80 έστελνε μετανάστες. Μετά, άρχισε να δέχεται, χωρίς να έχει δημιουργήσει μηχανισμούς υποδοχής τους. Στατιστικά ένας στους τρεις πεθαίνει, προσπαθώντας να περάσει από το Γιβραλτάρ. Το 2005 πνίγηκαν περισσότερα από 1000 άνθρωποι», λέει ο Ιγνάθιο ντελ Μοράλ.

Η άγνοια και ο φόβος «σκοτώνουν»

Το θέμα του έργου, άλλοτε απλοϊκό κι άλλοτε προφητικό, ιστορεί την άγρια νύχτα κατά την οποία μια τυπική οικογένεια κάνει πικ νικ στην παραλία, όπου η θάλασσα έχει ξεβράσει δύο Αφρικανούς, έναν μισολιπόθυμο κι ένα νεκρό. Ο φόβος, η καχυποψία, η άγνοια, τα κλισέ βγαίνουν άμεσα και χωρίς σκέψη στις αντιδράσεις των εκδρομέων, ενώ την ίδια στιγμή, ο μισοπνιγμένος άντρας συνέρχεται, και προσπαθεί, μάταια, να επικοινωνήσει μαζί τους.

Αφελείς, αφιλόξενοι και αλαζόνες εκδηλώνουν απάνθρωπη συμπεριφορά. Όλα – γλώσσα, έθιμα, προθέσεις, αισθήματα – τους χωρίζουν, παρά την προσπάθεια του Αφρικανού να τους δείξει ότι δεν έχει κακές προθέσεις, μόνο λίγο ψωμί και ένα ζεστό βλέμμα ζητάει, για να αντέξει την «σωτηρία» του από τον πνιγμό.

04.04.2006, Χατζηιωάννου Έλενα Δ. «Ιγνάθιο Ντελ Μοράλ: Ας βρούμε τρόπους υποδοχής των μεταναστών», Τα Νέα

Για το link πατήστε εδώ

Δυο Αφρικανοί πρωταγωνιστούν σε μια παράσταση-λεπίδι για τις προηγούμενες κοινωνίες που αδυνατούν να αποδεχτούν τη διαφορετικότητα. Ο ρατσισμός και η υπόθεση μαύρων-λευκών σε ένα έργο που σοκάρει!

Στην εποχή του Μπερλουσκόνι, του CNN και της Coca-Cola, η μετανάστευση είναι η νέα πραγματικότητα. Ο ξεριζωμός των πληθυσμών έγινε ζυμάρι στα έμπειρα χέρια του Στάθη Λιβαθινού που ανέβασε «Το βλέμμα του μελαμψού άντρα». Ένα κείμενο του Ιγνάθιο δελ Μοράλ που αναδεικνύει την οπτική γωνία μιας Αφρικής που γυρνά την πλάτη της στους διεφθαρμένους πολιτικούς, κοιτάζει απέναντι στη Δύση και αναρωτιέται πότε επιτέλους θα συναντηθούν. Επί σκηνής ξεδιπλώνεται με ευαισθησία και χιούμορ η ιστορία δύο Αφρικανών στα σύνορα Ισπανίας και Μαρόκου. Εγκαταλελειμμένοι σε μια παραλία, αντικρίζουν το δυτικό πολιτισμό. Οι γλώσσες μπερδεύονται, οι κόσμοι συγκρούονται. Ο κόσμος της κατανάλωσης και του lifestyle, της ανασφάλειας και του φόβου με τον κόσμο του αρχέγονου πάθους, της ειλικρίνειας και της ανάγκης για επιβίωση γεννούν τον τρόμο ένθεν κακείθεν. Για τους βασικούς ρόλους, ο σκηνοθέτης έπειτα από οντισιόν κατέληξε στον Μιχάλη Αφολαγιάν, παιδί πρώτης γενιάς μεταναστών από τη Νιγηρία, και στον Τσίλι Ατζόκου, επίσης Νιγηριανό που ήρθε στην Ελλάδα το 2000. Στην παράσταση δεν μιλούν ελληνικά, αλλά ο διαφορετικός τρόπος επικοινωνίας τους με τους θεατές είναι το γερό χαρτί του Λιβαθινού.

Τα ελληνικά του 25χρονου Μιχάλη Αφολαγιάν με τα ράστα μαλλιά είναι άψογα. Οι γονείς του ήρθαν για σπουδές από τη Νιγηρία το 1975, παντρεύτηκαν στην Αθήνα, όπου και γεννήθηκε. Μετά το σχολείο ήρθε σε επαφή με ομάδες δρόμου και παρακολούθησε στη Γαλλία σεμινάριο για αυτό το είδος θεάτρου. Στη συνέχεια, με άλλους έξι συνεργάτες και έναν σκηνογράφο δημιούργησαν την ομάδα δρόμου «Παντούμ». Ένα παιδικό παραμύθι με τίτλο «Έλα» ήταν η πρώτη τους παράσταση. Ο Μιχάλης παίζει κρουστά και η μεγάλη του αγάπη είναι «η μουσική της Δυτικής Αφρικής. Ανέγγιχτη από προσμείξεις ευρωπαϊκών στοιχείων». Υποδύεται στην παράσταση τον Ομπάσι που ξέρει να ονειρεύεται και είναι γεμάτος ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο. Συμβολίζει, όπως λέει, «όλους αυτούς που περνούν κολυμπώντας ή μπουσουλώντας από σύνορα, βουνά, θάλασσες για να βρεθούν στην Ευρώπη. Στη γη της επαγγελίας». Εντέλει, «το όνειρο αποδεικνύεται κάλπικο». Για τον Μιχάλη, στην Ελλάδα υπήρξαν καλές στιγμές και άλλες που πόνεσαν την ψυχή του «λόγω της προκατάληψης και του φόβου». Για να αντιμετωπίσει το ρατσισμό αναπτύσσει άμυνες. Έτσι, όταν μπαίνει στον Ηλεκτρικό και ακούει το σχόλιο «πώς είναι τα μαλλιά αυτού του μαύρου;» γιατί νομίζουν ότι δεν καταλαβαίνει ελληνικά, η αντιμετώπιση είναι μία, σύμφωνα με το Μιχάλη: «Γυρίζεις και του λες με χιούμορ: “Βρε μεγάλε, γιατί δεν σ’ αρέσουν τα μαλλιά μου;”». Η επιμονή και η αξιοπρέπεια είναι τα όπλα του για να πορευτεί και να γεμίσει το λαγήνι της ζωής του με καλύτερες μέρες. Τι να κάνει όμως με την γραφειοκρατία; «Κάθε δύο μήνες αναγκάζομαι να ανανεώνω την άδεια παραμονής μου. Υπάρχουν στιγμές που νιώθω την απελπισία να με πνίγει». Απ’ την πλευρά του ο 33χρονος Τσίλι Ατζόκου ήρθε από τη Νιγηρία πριν από πέντε χρόνια, έπειτα από πρόσκληση φίλου. έχει πέντε αδελφούς και δύο αδελφές. Από την παιδική του ηλικία κρατά ανέγγιχτες τις θύμησες από «το ξύλο και την κακομεταχείριση από τους μεγαλύτερούς μου». Οι μάχες μουσουλμάνων και χριστιανών παίζουν συνεχώς στην ίδια σκακιέρα το παιχνίδι τους. Για τον Τσίλι, η Ελλάδα «δεν είναι ο παράδεισος που ονειρευόμουν, παρ’ όλα αυτά η ζωή μου είναι καλή». Είναι επαγγελματίας χορευτής, ντράμερ αφρικανικών χορών και τραγουδιστής. Δεν είμαστε, λέει, ρατσιστές, μόνο τους Αλβανούς δεν συμπαθούμε. «Οι μετανάστες», προσθέτει, «πρέπει να ενσωματωθούν στο σύστημα, όπως έγινε με τους Έλληνες μετανάστες σε Αφρική, Καναδά, Αυστραλία».

01.04.2006, Παχούμη Χρύσα «Έλληνες μελαμψοί άντρες», Ταχυδρόμος

Την Πέμπτη το βράδυ ανάμεσα στο αθηναϊκό κοινό του «Από Μηχανής» θεάτρου, που φιλοξενεί την Πειραματική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, βρισκόταν και ο Ισπανός συγγραφέας Ιγνάθιο δελ Μοράλ. Παρακολουθούσε ενθουσιασμένος την εξαίρετη παράσταση του έργου του το «Βλέμμα του μελαμψού άντρα», που σκηνοθέτησε ο Στάθης Λιβαθινός. Έργο που θίγει γλαφυρά τις φοβίες και ειδικότερα την ξενοφοβία και τον ρατσισμό της σύγχρονης κοινωνίας, αποκαλύπτοντας συγχρόνως τις βαθιές ρωγμές στην επικοινωνία και τις διαπροσωπικές σχέσεις. Με πρωταγωνιστές εκτός από τους Νάντια Παπαθεοδώρου, Μαρία Σαββίδου, Αντίνοο Αλμπάνη και Στάθη Γράψα, τους Νιγηριανούς μη επαγγελματίες ηθοποιούς, Μιχάλη Αφολαγιάν και Τσίλι Ατζόκου.

Ο δελ Μοράλ ξεκίνησε ως ηθοποιός που έγραψε ένα πετυχημένο θεατρικό για παιδιά, για να καταλήξει ένας από τους παραγωγικότερους βραβευμένους θεατρικούς συγγραφείς και σεναριογράφους της πατρίδας του.

Το «Βλέμμα», όπως έχετε γράψει, είναι ένα έργο που γεννήθηκε από μια είδηση και τη φωτογραφία ενός πτώματος νέγρου ανδρός σε μια ισπανική παραλία.
Ναι. Η Ισπανία ήταν χώρα που παραδοσιακά έστελνε, δεν δεχόταν μετανάστες. Στο τέλος λοιπόν της δεκαετίας του ’80, που διάβασα την είδηση ότι Αφρικανοί μετανάστες φτάσανε στην ακτή της Ανδαλουσίας πνιγμένοι, ήταν μια είδηση μοναδική και όχι όπως σήμερα κοινότοπη, που δεν της δίνουμε σημασία. Μια μικρή… αφορμή αργότερα έγινε ένα τεράστιο πρόβλημα. Στην Ισπανία το 2005 περισσότεροι από 1000 μετανάστες, που προσπαθούσαν να περάσουν το στενό του Γιβραλτάρ, πέθαναν. Το ένα τρίτο από όσους το αποτολμούν σκοτώνονται. Το ζήτημα δεν είναι απλό και πρέπει να λυθεί. Ο κόσμος έχει αλλάξει πάρα πολύ και εμείς που ασχολούμαστε με την τέχνη δεν δίνουμε απαντήσεις. Θέτουμε όμως ερωτήματα.

Το ’95 και πάλι με αφορμή μια είδηση γράψατε το θεατρικό έργο «Ο Μπονιφάθε και ο βασιλιάς της Ρουάντας». Είναι συνήθως πηγή έμπνευσης η ειδησεογραφία;
Διαβάζω πολύ εφημερίδες, καθημερινώς. Είναι καλή πηγή. Όχι πάντα, αλλά συχνά αντλώ τα θέματά μου από την ειδησεογραφία. Ούτως ή άλλως, θεωρώ ότι οι συγγραφείς απαντάμε με τα έργα μας στις προκλήσεις που μας περιβάλλουν.

Καθημερινός ρατσισμός

Η ισπανική κοινωνία είναι ξενοφοβική και ρατσιστική όπως της σκιαγραφείτε στο έργο σας;
Επισήμως, όχι. Δεν υπάρχει κόμμα που στις διατάξεις του ή στις εξαγγελίες του να είναι εναντίον των ξένων και των μεταναστών, κάτι αντίστοιχο, δηλαδή, με το κόμμα του Λεπέν.

Υπάρχει όμως ένας κοινωνικός, καθημερινός ρατσισμός που, προς το παρόν, δεν έχει βρει αντίστοιχη πολιτική έκφραση.

Η ιδιότητα του ηθοποιού, με την οποία ξεκινήσατε επαγγελματικά, σας βοήθησε στη συγγραφή θεατρικών έργων;
Νομίζω με βοήθησε πολύ. Πολλοί συνάδελφοί μου είναι μόνο συγγραφείς, γράφουνε μόνο λογοτεχνία και αποφασίζουν να γράψουμε και θέατρο που, όμως, δύσκολα μπορεί να το μιλήσει ο ηθοποιός. Η δική μου γλώσσα μπορεί και μιλιέται άνετα απ’ τον ηθοποιό.

Τα θέματα που συνήθως σας απασχολούν δραματουργικά ποια είναι;
Τα επίκαιρα ζητήματα, η οικογενειακή ζωή, η μετανάστευση. Τα έργα μου αφορούν την εσωτερική ζωή του ανθρώπου. Ένα άλλο θέμα που με τα χρόνια διαπίστωσα ότι θίγεται σε όλα μου τα έργα είναι οι δυσκολίες στις σχέσεις των ανθρώπων. Η δυνατότητα ή όχι της επικοινωνίας διατρέχει όλα μου τα κείμενα.

Έχετε κι εσείς προβλήματα στη σύγχρονη δραματουργία;
Στην Ισπανία έχουμε μεγάλη συγγραφική κίνηση. Παρόλο που γράφονται όμως πολλά έργα, δεν ανεβαίνουν και στις θεατρικές σκηνές. Στην Ισπανία βλέπουν στη σκηνή τα έργα που έχουν εμπορική επιτυχία. Τα πιο σημαντικά έργα δεν παίζονται στις μεγάλες σκηνές αλλά στα περιφερειακά θέατρα. Πραγματικά, θα ήθελα πολύ τα θέατρά μας να γνωρίσουν το ένα το άλλο, γιατί τα προβλήματα είναι κοινά.

01.04.2006, Κλεφτόγιαννη Ιωάννα «Κατά ξενοφοβίας και ρατσισμού», Ελευθεροτυπία

«Είναι μια μελαψή κωμωδία για μια λευκή οικογένεια, για λευκές συνειδήσεις, για ανθρώπους που έχουν ξεχάσει» λέει ο σκηνοθέτης της παράστασης Στάθης Λιβαθινός.

Δύο μαύροι πρόσφυγες, λαθρομετανάστες, κάπου σε μια παραλία της Ευρώπης, απελπισμένοι και συγχρόνως αποφασισμένοι. Μια μέση μικροαστική οικογένεια με παιδιά – ένα αγόρι και ένα κορίτσι – κάπου στην Ευρώπη. Πρόκειται για μια «τραγική συνάντηση πολιτισμών», όπως λέει ο Στάθης Λιβαθινός, ο οποίος σκηνοθετεί το έργο του Ισπανού Ιγνάθιο δελ Μοράλ για τη Μεγάλη Σκηνή της Πειραματικής του Εθνικού Θεάτρου. «Μαύροι ζουν και κυκλοφορούν ανάμεσά μας. Είναι μια καινούργια πραγματικότητα. Είναι παντού. Δεν μπορούμε πλέον να ζούμε τη ζωή μας εν λευκώ» συμπληρώνει και αναρωτιέται: «Τι κι αν εμείς είμαστε οι λευκοί; Πολιτισμός σημαίνει συνάντηση ανθρώπων, σημαίνει φιλοξενία, παραχώρηση, υποχώρηση… Και αυτό είναι μια τραγική πραγματικότητα και για τους δύο. Αυτοί που έρχονται είναι άνθρωποι που έφυγαν από κάπου. Γι’ αυτό και τέτοιες συναντήσεις δεν είναι εύκολες. Είναι μια καταστροφική συνάντηση. Όταν δεν πρόκειται για την καθιερωμένη φιλοξενία, είναι η ευτυχία από την πίσω πόρτα, η φυγή».

Με αυτή λοιπόν την τραγική πραγματικότητα και την καταστροφική συνάντηση καταπιάνεται το έργο που (εδώ και πολύ καιρό) έφθασε στα χέρια του σκηνοθέτη και υπευθύνου της Πειραματικής από τη μεταφράστρια Μαρία Χατζηεμμανουήλ. Η αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής, από τη μία, το ξαφνικό και το αναπάντεχο, από την άλλη, για μια οικογένεια που δεν είναι έτοιμη να τους συναντήσει. Και όλα μοιάζουν με καταιγίδα. «Το έργο συνορεύει πολύ με το παράλογο. Δεν είναι σοβαροφανές. Δεν δηλώνει την τραγωδία στην οποία αφορά. Θα έλεγα» προσθέτει ο Στάθης Λιβαθινός «ότι είναι μια μελαμψή κωμωδία για μια λευκή οικογένεια, για λευκές συνειδήσεις, για ανθρώπους που έχουν ξεχάσει».

Με αφετηρία την έρευνά του πάνω στην Αφρική ο σκηνοθέτης αναζήτησε τους κατάλληλους συνεργάτες. Δεν έψαχνε για ηθοποιούς . Κατέληξε σε έναν μουσικό που έχει γεννηθεί στην Αθήνα και είναι νιγηριανής καταγωγής και έναν Νιγηριανό που έχει «σχέση με τη ζωή». Πώς τους εντόπισε; «Αγοράζοντας παράνομα CD από τους δρόμους για να γνωρίσω μαύρους». Κυρίως όμως χάρη στην casting director Ελευθερία Δημητρομανωλάκη, «της οποίας η συνδρομή ήταν καθοριστική». Γιατί επέλεξε το συγκεκριμένο έργο; «Γιατί με ενδιαφέρει η καθημερινότητα, με ενδιαφέρει το μπέρδεμα των γλωσσών. Και οι μεν και οι δε βρίσκονται μπροστά στο άγνωστο, μπροστά σε κάτι που δεν ήξεραν, που δεν έχουν συνηθίσει. Δεν είναι ούτε ένοχοι ούτε αθώοι. Ο καθένας κουβαλάει αυτό που είναι, την ανάγκη του» καταλήγει ο σκηνοθέτης που μελετά τα επόμενα βήματα της Πειραματικής, για να επανέλθει σε ένα ζήτημα που τον καίει:

«Χωρίς μια σχολή σκηνοθεσίας δεν μπορεί να λειτουργήσει καμία Ακαδημία Θεάτρου» λέει ο Στάθης Λιβαθινός. «Και ίσως η δική μας εμπειρία από το εργαστήρι σκηνοθεσίας φανεί χρήσιμη για να πατήσουν στα χνάρια του. Ελπίζω ότι ο Νίκος Κούρκουλος, στον οποίο χρωστάει πολλά η Πειραματική, σύντομα θα θέσει σε λειτουργία το Εργαστήρι Σκηνοθεσίας. Είμαι βέβαιος ότι μόλις του δοθούν οι δυνατότητες θα το κάνει» συμπληρώνει και δεν κρύβει την ικανοποίησή του που εφέτος έδωσε τη σκυτάλη στη Λίλλυ Μελεμέ, μια νέα σκηνοθέτιδα που βγήκε μέσα από το Εργαστήρι Σκηνοθεσίας και παρουσιάζει τον «Ταρτούφο» του Μολιέρου στη Μικρή Σκηνή της Πειραματικής. «Η χρονιά δεν είναι εύκολη» προσθέτει, υπενθυμίζοντας ότι η μετακίνηση της Πειραματικής από τα υπόγεια του Εθνικού στο Από Μηχανής Θέατρο είχε τις επιπτώσεις της. Ωστόσο «και το κοινό μας έρχεται να μας βρει και καινούργιοι θεατές. Ο χώρος όμως είναι ένας αμείλικτος σκηνοθέτης…» καταλήγει. «Για εμάς το ρεπερτόριο αποτελεί κατάκτηση. Θα συνεχίσουμε στοχεύοντας στο εναλλασσόμενο».

25.03.2006, Λοβέρδου Μυρτώ «Ο Στάθης Λιβαθινός μιλάει για «Το βλέμμα του μελαψού άνδρα» που σκηνοθετεί στην Πειραματική Σκηνή: Μια τραγική συνάντηση πολιτισμών», Το Βήμα

Για το link πατήστε εδώ

Ο Στάθης Λιβαθινός, σκηνοθέτης και καλλιτεχνικός διευθυντής της Πειραματικής Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου, καταπιάστηκε μ’ ένα έργο διαφορετικό απ’ αυτά που μας έχει συνηθίσει. Το «Βλέμμα του μελαμψού άνδρα» του Ιγνάθιο δελ Μοράλ, που μόλις ξεκίνησε στη μεγάλη σκηνή του Από Μηχανής Θεάτρου, μιλάει για τη συνάντηση δύο κόσμων: του δυτικού, που εκπροσωπείται από μια μέση ευρωπαϊκή οικογένεια, και του κόσμου δύο αφρικανών λαθρομεταναστών, που έρχονται στη Δύση προσπαθώντας να επιβιώσουν.

Το «Βλέμμα του μελαμψού άντρα» έχει να κάνει με το τείχος του αίσχους στην Ισπανία, το οποίο έχει χτιστεί στον ισπανικό θύλακα. Ο συγγραφέας είδε τι συνέβαινε στη χώρα του, ντράπηκε (σκεφτείτε την αποτρόπαιη εικόνα εκατοντάδων ανθρώπων με δεμένα χέρια, με τα ίδια τραύματα στα χέρια επειδή ανέβηκαν τα συρματοπλέγματα) κι έγραψε αυτό το έργο. Αφορά την καταστροφική συνάντηση μιας μέσης, ίσως και μικροαστικής, ευρωπαϊκής οικογένειας, με δύο μαύρους, συνηθισμένες περιπτώσεις λαθρομεταναστών που αναζητούν μια καλύτερη ζωή. Η ιστορία, αν ήταν αληθινή, θα γραφόταν στα ψιλά των εφημερίδων. Στο θέατρο ωστόσο από τον Τσέχοφ και μετά έγινε σαφές ότι η δραματικότητα δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο των ιστοριών που προορίζονται σε ηρωικά κατορθώματα και συνταρακτικά γεγονότα.

Το έργο του Μοράλ, αν ξεπεράσεις το τρομερά καίριο θέμα που θίγει, της καταστροφικής συνάντησης των δύο πολιτισμών, είναι τόσο διάφανο, που σχεδόν προβληματίζεσαι αν αξίζει να ασχοληθείς. Το λέω γιατί διαπιστώνω μια διαστροφική διάθεση υποτίμησης των πραγμάτων που δεν εκφράζουν «πολλαπλά επίπεδα σκέψης», για να μην πω ότι βλέπω ανθρώπους που εκτιμούν ως προχωρημένο αυτό που δεν καταλαβαίνουν ακριβώς…

Είναι ευδιάκριτη η συνωμοσία σιωπής γύρω από τα πραγματικά σημαντικά γεγονότα. Δεν μαθαίνουμε τι συμβαίνει και η χύτρα βράζει, αλλά όταν τινάζεται στον αέρα (βλέπετε τι γίνεται αυτές τις μέρες στο Παρίσι) αποκαλύπτονται ευθύνες πολλών ετών. Πάντως, νομίζω ότι «άθελά» μας η συνάντηση των ανθρώπων, εννοώ των μη προνομιούχων, έχει ήδη αρχίσει. Ακόμα και σε καθημερινό επίπεδο. Ποτέ δεν περίμενα ότι έξω από το Εθνικό Θέατρο στην Αγίου Κωνσταντίνου η γλώσσα που θα μιλιόταν περισσότερο θα ήταν τα γεωργιανά. Γύρω από το Από Μηχανής Θέατρο, πάλι, είναι κάτι σαν Τσάιναταουν. Για μένα η συνάντησή μας με ανθρώπους απ’ άλλες χώρες είναι κάτι σαν δώρο της Ιστορίας. Είναι ένα τεστ σε πολλά επίπεδα – είναι ένα τεστ για τα αυτιά μας, λ.χ., να ακούν τη μουσική μιας άλλης , ξένης γλώσσας – που θα δείξει αν και κατά πόσο είναι ανεκτικός ο σύγχρονος ελληνικός πολιτισμός, παρόλο που οι καταβολές του, ακόμα και η κουζίνα του, είναι τόσο στενά συνδεδεμένες με τους πρόσφυγες.

Στην παράσταση συμμετέχουν δύο Νιγηριανοί: ο ένας είναι μουσικός και ο άλλος δουλεύει σε μαγαζί. Δούλεψα διαφορετικά μαζί τους από ό,τι με τους ηθοποιούς μου (τον Στάθη Γράμψα, τη Μαρία Σαββίδου, τη Νάντια Παπαθεοδώρου και τον Αντίνοο Αλμπάνη) γιατί δεν θα ήταν σωστό σε τρεις μήνες προβών να μετατρέψω δυο ανθρώπους σε «ηθοποιούς». Αντίθετα, επεδίωξα να αφουγκραστώ ό,τι πιο ζωντανό και αυθόρμητο έχουν. Την παράσταση χαρακτηρίζει ένα στοιχείο ερασιτεχνική ειλικρίνειας, ερασιτεχνικής με την καλή έννοια, γιατί προτιμώ τον γνήσιο ερασιτέχνη από τον μέτριο επαγγελματία.

Η ομορφιά συνοδεύει αναγκαστικά την αλήθεια στην τέχνη – είναι αξίωμα για μένα. Δεν μ’ ενδιαφέρει η ομορφιά που δεν έχει περιεχόμενο, όπως αδιάφορο μ’ αφήνει κι ένα περιεχόμενο πραγμάτων ατάκτως πεταμένων πάνω στη σκηνή.

Είναι δύσκολο να βρεις ένα ενδιαφέρον σύγχρονο έργο. Οπότε γιατί να μην προτιμήσω ένα έργο διακοσίων χρόνων, που χτυπάει κατευθείαν στόχο; Ένα μεγάλο μέρος της ζωής ενός καλλιτέχνη πρέπει να είναι αφιερωμένο στο κλασικό ρεπερτόριο. Τα τελευταία 400 χρόνια έχουν γραφτεί τόσα και τέτοια έργα που θέλουμε πέντε ζωές για να τα ανεβάσουμε. Ήδη έχω αρχίσει να μετράω τα έργα που φοβάμαι ότι δεν θα τα ανεβάσω ή δεν θα τα ξανανεβάσω, Γκαίτε, Σίλερ κι άλλο Σαίξπηρ. Ν’ αφήσω αυτά τα έργα για να ασχοληθώ με τι; Μ’ έναν μέτριο σύγχρονο συγγραφέα, επειδή οι ρόλοι του έργου του συμπεριφέρονται σα να είναι σύγχρονοι;

Η αναγκαιότητα της κριτικής

Δεν συντάσσομαι με τον Μπρεχτ που έλεγε: «Είστε κριτικός κι αυτό είναι η μεγαλύτερη βρισιά». Γιατί μπορεί ο κριτικός να γράψει αθέατος και να έχει τη δυνατότητα να πυροβολεί ανεξέλεγκτα μ’ ένα «μου άρεσε» ή «δε μου άρεσε», αλλά τέτοιου είδους κριτικές δεν έχουν κύρος κι αφήνουν αδιάφορους πρώτ’ από όλους τους καλλιτέχνες.

Ο κριτικός κρίνει, αλλά επίσης κρίνεται και δίνει λογαριασμό στο θέατρο της εποχής του και στο θέατρο των επόμενων γενεών.

Ακόμα κι αν η εποχή ξεπεράσει τις αισθητικές προτιμήσεις του, πάντα ενδιαφέρει το ήθος που μεταφέρουν, φερ’ ειπείν, οι κριτικές του Τερζάκη.

Το θέατρο έχει ανάγκη την κριτική, την πολυφωνία της κριτικής, αλλά της κριτικής που έχει κύρος, ευαισθησία και σεβασμό στους ανθρώπους που αφιερώνουν τη ζωή τους στην εκκλησία που είναι το θέατρο.

Την τέχνη του θεάτρου διακρίνει η ποικιλία και η πολυγλωσσία, την οποία ούτε όλοι οι ηθοποιοί ούτε όλοι οι σκηνοθέτες είναι έτοιμοι να την υπηρετήσουν. Θαυμάζω αυτό που κάνει ο Γιώργος Μαρίνος, το θέατρο πίστας. Είναι ένα είδος που η μελλοντική Ακαδημία που ετοιμάζεται θα πρέπει οπωσδήποτε να το συμπεριλάβει. Το θέατρο έχει ανάγκη όλες τις δυνάμεις από την πίστα, την επιθεώρηση, το επικό θέατρο, τις ανακαλύψεις του Μέγιερχολντ και του Βαχτάνγκοφ, το ψυχολογικό θέατρο και οι άνθρωποι του θεάτρου οφείλουν να εξερευνήσουν όλους τους διαφορετικούς τρόπους.

Οι δομές παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο. Κοιτάξτε τι έγινε στη Ρωσία. Η κοινωνία πέρασε βαθιά κρίση κι όμως, τα ρωσικό θέατρο, επειδή στηρίζεται σε δοκιμασμένες, στέρεες δομές, είναι πάντα πολύ υψηλής ποιότητας. Πήγα το 2000 ξανά στη Μόσχα κι οι παραστάσεις που παρακολούθησα ήταν ό,τι καλύτερο έχω δει στη ζωή μου.

25.03.2006, Καλτάκη Ματίνα «Στάθης Λιβαθινός: Προτιμώ τον γνήσιο ερασιτέχνη», Ο κόσμος του Επενδυτή

Μια ιστορία που συνέβη και συμβαίνει. Ένα γεγονός πραγματικό γίνεται τέχνη και προβληματίζει. Οι ερωτήσεις τίθενται. Τις απαντήσεις θα τις δώσει η ζωή

Ένα σύγχρονο ισπανικό έργο, με προβληματισμό γύρω από το φαινόμενο των μεταναστών και της συνυπευθυνότητας των κοινωνιών που τους υποδέχονται ή τους απορρίπτουν, είναι το «Βλέμμα του μελαμψού άντρα» του Ιγνάθιο δελ Μοράλ. Κείμενο με οξύ χιούμορ, σκληρή κριτική ματιά και πικρό σχόλιο για τις δήθεν προηγμένες κοινωνίες, που αδυνατούν να αποδεχτούν τη διαφορετικότητα, ανεβαίνει για πρώτη φορά στην Ελλάδα στο «Από Μηχανής Θέατρο» από την Πειραματική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, σε σκηνοθεσία του Στάθη Λιβαθινού.

Δύο μαύροι πρόσφυγες, λαθρομετανάστες, εγκαταλελειμμένοι σε μια παραλία κάποιας ευρωπαϊκής χώρας, συναντιούνται με τον δυτικό πολιτισμό. Οι γλώσσες μπερδεύονται, οι κόσμοι συγκρούονται. Η συνάντηση του «πολιτισμένου» κόσμου, του κόσμου της κατανάλωσης, της ανασφάλειας και του φόβου, με τον κόσμο του αρχέγονου πάθους, της ειλικρίνειας και της ανάγκης για επιβίωση, γεννάει τον τρόμο και στις δυο πλευρές. Όλα αυτά μπροστά στο ανύποπτο βλέμμα δύο μικρών παιδιών που θα καταγράψουν για τις επόμενες γενιές αυτή τη μικρή και ασήμαντη ιστορία. Η αφορμή για να γράψει το έργο ο συγγραφέας ήταν μια φωτογραφία που δημοσιεύτηκε σε εφημερίδα το 1922. Η φωτογραφία που δημοσιεύτηκε έδειχνε το πτώμα ενός νέγρου σε μια παραλία: κάποιος που, προσπαθώντας να φτάσει στις ισπανικές ακτές, πνίγηκε στο στενό του Γιβραλτάρ, το οποίο, ως γνωστόν, χωρίζει τις ισπανικές ακτές από εκείνες της Αφρικής, που απέχουν περίπου 15 χιλιόμετρα. Ένα τέτοιο γεγονός άξιζε να δημοσιευτεί με μια φωτογραφία στον Τύπο της εποχής εκείνης, επειδή το φαινόμενο της λαθρομετανάστευσης στην Ισπανία βρισκόταν στις αρχές του. Η Ισπανία, πριν από 20 χρόνια περίπου, ήταν χώρα μεταναστών: περισσότεροι από ένα εκατομμύριο ισπανοί δούλευαν στη Γερμανία, την Ελβετία, το Βέλγιο, χωρίς να υπολογίζουμε το φαινόμενο της εξορίας μετά τον εμφύλιο πόλεμο. Στην είδηση που συνόδευε τη φωτογραφία αναφερόταν πως μάλλον ο νέγρος είχε προσπαθήσει να περάσει το στενό μαζί με κάποιον άλλο, που ίσως είχε γλιτώσει. «Η ιστορία ήταν εκεί ή τουλάχιστον έτσι το έβλεπα εγώ» σημειώνει ο Ιγνάθιο δελ Μοράλ. «Ίσως θα έπρεπε να αναφέρω πως ένα από τα πρώτα μου θεατρικά έργα ήταν μια διασκευή – πολύ ελεύθερη και τρελή – του Ροβινσώνα Κρούσου. Κατά παράξενο τρόπο, τώρα μου παρουσιαζόταν ένας αντίστροφος Ροβινσώνας: ένας ναυαγός που προέρχεται από τον πρωτόγονο κόσμο και φτάνει στις ακτές του πολιτισμού, με την πρόθεση – τελείως διαφορετική από την αποικιοκρατική του πραγματικού Ροβινσώνα – να ενταχθεί σ’ αυτόν. Από κει και πέρα άρχισε να λειτουργεί η φαντασία. Ούτε εγώ ούτε κανένας στην Ισπανία πιστεύω πως θα μπορούσε να φανταστεί τις διαστάσεις που θα έπαιρνε το φαινόμενο: τώρα, οι νέγροι, υπό τέτοιες συνθήκες, είναι δεκάδες κάθε καλοκαίρι. Πριν από λίγους μήνες πέθαναν κάποιοι αφρικανοί που προέρχονταν από χώρες νοτίως της Σαχάρας, καθώς προσπαθούσαν να πηδήξουν πάνω από το σιδερένιο κιγκλίδωμα που έχει υψωθεί γύρω από την πόλη της Μελίγιας, ισπανικό θύλακα στο μαροκινό έδαφος, το δικό μας ξεχωριστό τείχος του αίσχους. Αυτό που ήταν θλιβερή εξαίρεση έχει γίνει καθημερινή τραγωδία, που είναι η χειρότερη μορφή τραγωδίας, γιατί τη συνηθίζουμε».

Δύο δεκαετίες και πλέον από τη συγγραφή του, κοιτάζοντάς το με τη ματιά του σήμερα ο 49χρονος σήμερα Ιγνάθιο δελ Μοράλ θεωρεί ότι το έργο μοιάζει «άλλοτε απλοϊκό κι άλλοτε προφητικό. Ελπίζω ο θεατής να βρει σ’ αυτό μια αφορμή για στοχασμό: η κωμικότητα ορισμένων σκηνών να τον κάνει να εξετάσει τις δικές του προκαταλήψεις – αυτή ήταν η δική μου πρόθεση. Ξέρω πως είναι έπαρση να νομίζουμε ότι το θέατρο έχει τις απαντήσεις. Πιστεύω όμως πως χρειάζεται για να θέτει ερωτήματα». Κι επειδή το έργο του παρουσιάζεται στην Ελλάδα, σε μια χώρα που «οι πολιτισμοί μας απέχουν μεταξύ τους και νομίζω πως η άγνοια είναι αμοιβαία, παρά το τεράστιο χρέος που έχει ολόκληρη η Ευρώπη προς την Ελλάδα, μακάρι αυτή η δουλειά να γίνει αφορμή να γνωρίσουμε ο ένας τον άλλο λίγο περισσότερο».

Ο Ιγνάθιο δελ Μοράλ γεννιέται το 1957 στο Σαν Σεμπάστιαν. Σπουδάζει βιολογία, αλλά δεν ολοκληρώνει τις σπουδές του και ασχολείται επαγγελματικά με το θέατρο ως ηθοποιός. Γράφει το πρώτο του θεατρικό έργο (για παιδιά) το 1982 κι έκτοτε συνεχίζει ως συγγραφέας με έργα για το θέατρο και σενάρια για την τηλεόραση και τον κινηματογράφο. Ταινίες σε δικά του σενάρια έχουν αποσπάσει το Χρυσό Όστρακο στο Φεστιβάλ του Σαν Σεμπάστιαν, ενώ έχουν επιλεγεί ως υποψήφιες της Ισπανίας για το Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας. Το «Βλέμμα του μελαμψού άντρα», με το οποίο κερδίζει το Α’ βραβείο της Ένωσης Ισπανών Θεατρικών Συγγραφέων, ανεβαίνει για πρώτη φορά τον Ιανουάριο του 1993. Στα χρόνια που θα ακολουθήσουν μεταφράζεται στα ιταλικά, αγγλικά, γαλλικά, σουηδικά και φλαμανδικά. Διασκευάζεται για τον κινηματογράφο από τον Ιμάνολ Ουρίμπε με τον τίτλο «Bwana», κερδίζει το Χρυσό Όστρακο στο Φεστιβάλ του Σαν Σεμπάστιαν και πηγαίνει στο Χόλιγουντ για να διεκδικήσει το Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας, το 1996.

16.03.2006, Χ.Σ. «Όταν ο πολιτισμένος συνάντησε τον ειλικρινή», Το Ποντίκι

Για το link πατήστε εδώ

Η μετανάστευση πρωταγωνιστεί στο «Βλέμμα του μελαμψού άντρα»

Η παγκοσμιοποίηση δεν θα μπορούσε να λείπει, βεβαίως, και από το θέατρο. Δύο μαύροι ηθοποιοί θα ανέβουν από τις 17 Μαρτίου στην Πειραματική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, που στεγάζεται πλέον, ως γνωστόν, στο «Από μηχανής Θέατρο».

Ο λόγος για τους Νιγηριανούς Τσίλι Ατζόκου, ηθοποιός στη χώρα του και μικροπωλητής στην Ελλάδα, και στον Μιχάλη Αφολαγιάν, οι οποίοι θα πρωταγωνιστήσουν στο θεατρικό του Ιγνάθιο δελ Μοράλ «Το βλέμμα του μελαμψού άντρα». Πρόκειται για ένα σύγχρονο ισπανικό έργο, με προβληματισμό γύρω από το φαινόμενο των μεταναστών και της συνυπευθυνότητας των κοινωνιών που τους υποδέχονται ή του απορρίπτουν. Κείμενο με οξύ χιούμορ, σκληρή κριτική ματιά και πικρό σχόλιο για τις δήθεν προηγμένες κοινωνίες, που αδυνατούν να αποδεχτούν τη διαφορετικότητα, ανεβαίνει πρώτη φορά στην Ελλάδα.

«Δύο μαύροι πρόσφυγες, λαθρομετανάστες, εγκαταλελειμμένοι σε μια παραλία κάποιας ευρωπαϊκής χώρας, συναντώνται με το δυτικό πολιτισμό», εξηγεί ο σκηνοθέτης της παράστασης, Στάθης Λιβαθινός, ενώ προσθέτει: «Οι γλώσσες μπερδεύονται, οι κόσμοι συγκρούονται. Η συνάντηση του “πολιτισμένου” κόσμου, του κόσμου της κατανάλωσης, της ανασφάλειας και του φόβου, με τον κόσμο του αρχέγονου πάθους, της ειλικρίνειας και της ανάγκης για επιβίωση, γεννά τον τρόμο και στις δύο πλευρές. Όλα αυτά μπροστά στο ανύποπτο βλέμμα δύο μικρών παιδιών που θα καταγράψουν για τις επόμενες γενιές αυτή τη μικρή και ασήμαντη ιστορία».

Παίζουν ακόμα οι Νάντια Παπαθεοδώρου, Μαρία Σαββίδου, Αντίνοος Αλμπάνης, Στάθης Γράψας.

16.03.2006, Ξηντάρας Σταύρος «Η παγκοσμιοποίηση στο Εθνικό», Απογευματινή

Ο Μιχάλης Αφολαγιάν είναι ακόμα ένας νέος απ’ τη Νιγηρία. Τώρα υποδύεται τον πρόσφυγα στην Πειραματική Σκηνή του Εθνικού

Ο Στάθης Λιβαθινός δεν δίστασε. Δύο αφρικανούς άντρες απαιτούσε στους βασικούς ρόλους το έργο του Ισπανού Ιγνάθιο δελ Μοράλ «Το βλέμμα του μελαμψού άντρα» που ανεβαίνει την Παρασκευή στο «Από Μηχανής Θέατρο», αυτούς βρήκε.

Έκανε «οντισιόν» στα στέκια των Νιγηριανών της Αθήνας αφού αγόρασε κάμποσα πειρατικά cd. Ο Μιχάλης Αφολαγιάν και ο Τσίλι Ατζόκου δεν έχουν ανεβεί ξανά στη σκηνή. Ο δεύτερος δεν είχε καμία σχέση με το θέατρο. Όμως, έχουν νιώσει στο πετσί τους ρόλους του έργου. Δυο μαύροι πρόσφυγες, εγκαταλειμμένοι σε μια παραλία της Ευρώπης, συναντιούνται με τον δυτικό πολιτισμό στο πρόσωπο μιας οικογένειας (Νάντια Παπαθεοδώρου, Μαρία Σαββίδου, Αντίνοος Αλμπάνης, Στάθης Γράψας). Στην παράσταση οι δύο Νιγηριανοί δεν μιλούν στα ελληνικά. Ο Στάθης Λιβαθινός ήθελε όχι μόνον αυθεντικά πρόσωπα αλλά και την αυθεντική γλώσσα. Όσο για το πώς θα επικοινωνήσουν με τους θεατές, σκηνοθέτης και ηθοποιός δεν αποκαλύπτουν την έκπληξη…

Ο Μιχάλης Αφολαγιάν είναι 25 χρόνων κι έχει μεγαλώσει στην Ελλάδα. Ασχολείται με τη μουσική (παίζει κρουστά) και συγχρόνως έχει ανακατευτεί με κάμποσες δραστηριότητες στο περιβάλλον του θεάτρου: σκηνοθετώντας ή παίζοντας σε θέατρο δρόμου, κατασκευάζοντας κοστούμια ή σκηνικά. Τώρα, έχοντας πρωταγωνιστικό ρόλο στη σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, φαίνεται ψύχραιμος και άνετος. Αντιμετωπίζει την εμπειρία σαν μια «απρόσμενα καλή συνέχεια», ένα πολύτιμο σχολείο και προσπαθεί να μάθει όσα γίνεται περισσότερα.

«Το θέατρο είναι τρόπος ζωής ανεξαρτήτως χώρου. Έχω δουλέψει με μικρές θεατρικές ομάδες ως περφόρμερ, ξυλοπόδαρος, μουσικός. Ότι δημιουργήσαμε το παίζαμε στο δρόμο σαν ελληνικά παραδοσιακά μπουλούκια. Το έργο με αφορά πάρα πολύ. Όπως πρέπει να αφορά όλους η τύχη του ανθρώπου, άσπρου ή μαύρου, που ‘ρχεται σε μια ξένη χώρα κολυμπώντας ή μπουσουλώντας για να βρει ένα καλύτερο αύριο. Όχι μόνο για να επιβιώσει, αλλά για να υλοποιήσει και τα όνειρά του».

Ακόμα αντιμετωπίζει προβλήματα με τη διαμονή του στην Ελλάδα: «Η γραφειοκρατία πάντα σε κυνηγά. Πιστεύω ότι η αντιμετώπιση του προβλήματος συνδέεται με τον χαρακτήρα, την ιδιοσυγκρασία του καθενός. Διάλεξα το δρόμο της πίστης, της επιμονής. Σημασία έχει να κυνηγάς τις ευκαιρίες, να μπορείς να δεις τις πόρτες που σου ανοίγονται. Αν δουλεύεις τίμια δεν χάνεσαι σε όποια χώρα κι αν ζεις, όποια προβλήματα κι αν αντιμετωπίζεις, Οι δυσκολίες πάντα υπάρχουν. Κάθε δύο μήνες είμαι αναγκασμένος να ανανεώνω την άδεια παραμονής μου, να κινδυνεύω με απέλαση, όπως πριν από έξι χρόνια όταν βρισκόμουν στη Σύρο. Όλα αυτά δημιουργούν ανάμεικτα συναισθήματα. Κλονίζεται η αυτοπεποίθησή σου. Όμως τότε ακριβώς χρειάζεται επιμονή. Δεν είναι κι εύκολο να προσπαθείς χρόνια χτίζοντας μια βάση ζωής, σπίτι, δουλειά, σχέσεις και ξαφνικά όλα να τινάζονται στον αέρα. Νιώθεις πίκρα, ένταση, απογοήτευση. Αλλά ο θυμός δεν βοηθάει. Αυτό που βοηθάει είναι να προχωράς. Να μιλάς για το πρόβλημα, να προσπαθείς να διαλύσεις τις προκαταλήψεις των ανθρώπων απέναντι στους “διαφορετικούς”, τους μετανάστες».

Όσο για το βλέμμα του… λευκού άντρα το έχει νιώσει συχνά να πέφτει πάνω του ερωτηματικό , καχύποπτο έως και προσβλητικό: «Αυτό το βλέμμα, πίσω από την καχυποψία, κρύβει φόβο. Αν απαντήσεις με χαμογελαστό βλέμμα, συχνά, το αναιρείς. Αν τρομάξεις και συ, αν αναγνωρίσεις έναν εχθρό, τότε χάνετε και οι δυο. Μου έχει τύχει να με κοιτάξουν περίεργα, ειρωνικά. Τι κάνω; Πότε διακωμωδώ την κατάσταση και πότε την εκθέτω. Νομίζοντας πως δεν καταλαβαίνω ελληνικά μιλούν ελεύθερα. Όταν τελειώσουν αρχίζω και κουβεντιάζω μαζί τους με ηρεμία. Είμαι αισιόδοξος . Πιστεύω πως χρειάζεται αγώνας μέχρι να συνειδητοποιήσουν οι άνθρωποι πως αυτά που τους χωρίζουν δεν είναι το χρώμα και οι ήπειροι».

12.03.2006, Μαρίνου Έφη «Από πλανόδιος, πρωταγωνιστής», Ελευθεροτυπία