Ο ηλίθιος – Φιόντορ Ντοστογιέφσκι

Μετά τη μεγάλη επιτυχία που σημείωσε, το 2007, στο Εθνικό Θέατρο, το αριστούργημα του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, «O ηλίθιος», παρουσιάζεται με την ίδια μορφή, σε σκηνοθεσία Στάθη Λιβαθινού.

Τότε, το έργο ανέβηκε σε δύο ξεχωριστά μέρη, από την τότε ομάδα της Πειραματικής Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου.

Σε αυτήν την παρουσίαση, ο σκηνοθέτης έχει διατηρήσει τη δομή της παράστασης -με διακοπή μισής ώρας ανάμεσα στα δύο μέρη- και τον βασικό κορμό του τότε θιάσου, με μερικές προσθήκες νέων ηθοποιών.

Ο «Ηλίθιος» είναι ένα από τα σπουδαιότερα έργα του μεγάλου Ρώσου συγγραφέα, αλλά και της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Γράφτηκε το 1868 – 69 και – με ένα τολμηρό για την εποχή του θέμα- σκιαγραφεί ένα αλλοτριωμένο κοινωνικό περιβάλλον, μέσα από την ιστορία ενός αγνού, αγαθού, ανυστερόβουλου και ακοινώνητου ανθρώπου, ο οποίος λειτουργεί καταλυτικά μέσα σε αυτό, προκαλώντας τραγικές συνέπειες σε όλους, με πρώτο τον εαυτό του.

Η Μαρία Σαββίδου βυθίζεται σε αυτόν τον κόσμο, ως Λιζαβέτα Προκόφιεβνα, και από εκεί μας μιλά για το ιδανικό και το ανέφικτο.

Τι σηματοδότησε την επιστροφή της παράστασης;
Πέρα από τις θεματικές ενός κλασσικού, σπουδαίου κειμένου, που σε κάθε εποχή αγγίζει με τρόπο βαθύ, ουσιαστικό και επίκαιρο τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι συμπεριφέρονται, υπήρξε η ανάγκη της ένωσης, της σύμπραξης και της ομαδικότητας, που πάντα αποτελούσε προτεραιότητα και χαρακτηριστικό της συνάντησης των συγκεκριμένων καλλιτεχνών.

Πώς θα περιγράφατε το έργο;
Σπουδαίο, πολυπρισματικό, βαθύ, πολύτιμο.

Ποια είναι η δομή της παράστασης;
Η λογοτεχνική αφήγηση, δεμένη με τη θεατρική πράξη.

Τι χαρακτηριστικά έχει ο δικός σας ρόλος;
Η στρατηγίνα Λιζαβέτα Προκόφιεβνα, η μοναδική συγγενής του Λέοντος Ν. Μίσκιν (του Ηλιθίου), είναι συναισθηματικά ευφυής, αθώα, δίκαιη και γεμάτη ανατροπές. «Είναι μητέρα». Βγάζει τη γλώσσα στα στερεότυπα που, όμως, την κατατρέχουν.

Ποια κοινωνικά ζητήματα θίγει ο Ντοστογιέφσκι μέσα από τον «Ηλίθιο»;
Τα πρόσωπα του έργου συνδιαλέγονται, παλεύουν, καίγονται, ανθίζουν και συνθλίβονται μπροστά στην κοινωνική, οικονομική, θρησκευτική και προσωπική τους επιβίωση. Χρήμα, έρωτας, αγάπη, κοινωνική ανέλιξη, πτώση…

Θεωρείτε πως είναι ίδιον των ηθικά αλλοτριωμένων κοινωνιών, να ταυτίζουν την αγνότητα και την αγαθότητα με την ηλιθιότητα;
Μια φίλη, πρόσφατα, μου θύμισε τη φράση του Ηράκλειτου, «Ήθος, ανθρώπων δαίμων». Ο Ντοστογιέφσκι γράφει: «Η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο, φτάνει να έχει καλή καρδιά».

Πώς θα ήταν ο κόσμος αν απαρτιζόταν μόνο από τέτοιους ηλίθιους, όπως ο ήρωας του έργου;
Θα ήταν ένας ουτοπικός, «ιδανικός», ανέφικτος και, πιθανόν, για κάποιους ακόμη και βαρετός κόσμος.

Στο έργο, οι συνέπειες είναι τραγικές. Στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα, τί θεωρείτε τραγικό;
Την ίδια τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα!

Πιστεύετε σε μία μελλοντική κάθαρση;
Όχι! Πιστεύω σε εκείνον τον βαθύ, όμορφο πυρήνα που είναι η πρώτη ύλη του κάθε ανθρώπου, αυτή που αποτελεί προέλευση και προορισμό και που θα μπορούσε πράγματι να σώσει τον κόσμο… (…)

12.05.2012, Κουλουβάρης Γιώργος Σ. «Μαρία Σαββίδου: Ο όμορφος πυρήνας του ανθρώπου θα μπορούσε να σώσει τον κόσμο…», Η Ναυτεμπορική

Για το link πατήστε εδώ

Ένα από τα μεγαλύτερα ερωτήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας είναι το αν είναι πραγματικά ηλίθιος “ο Ηλίθιος” του Ντοστογιέφσκι. Το ερώτημα αυτό ξανατίθεται, με θεατρικούς όρους, από την παράσταση του Στάθη Λιβαθινού στο θέατρο Ακροπόλ. Κι επειδή είναι μεγάλο το ερώτημα, χρειάζεται και πολύς χρόνος για να απαντηθεί. Στην συγκεκριμένη περίπτωση έξι ώρες!

Το έργο του Φιόντορ Ντοστογέφσκι είχε πρωτοπαρουσιαστεί από τον Λιβαθινό σε παραγωγή του Εθνικού Θεάτρου το 2007. Η παράσταση παρουσιάστηκε σε δύο ξεχωριστά μέρη (Α΄μέρος – Β΄μέρος), από την τότε ομάδα της Πειραματικής Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου. Στην φετινή παραγωγή στο Ακροπόλ, ο σκηνοθέτης έχει κρατήσει τον βασικό κορμό του τότε θιάσου κι έχει προσθέσει κι άλλους ηθοποιούς.

Στην αρχή της παράστασης ο Στάθης Λιβαθινός βάζει τους ηθοποιούς να διαβάσουν μερικές αράδες του Ηλίθιου από το ανοιχτό βιβλίο- θέλοντας έτσι να κάνει και αυτός επίδειξη αποστασιοποίησης. Αυτό δεν κρατάει πάνω από κάνα δύο λεπτά. Στις υπόλοιπες 6 ώρες, η παράσταση εκτελείται κανονικά, με κουστούμια εποχής, σκηνικά και τους ηθοποιούς να ερμηνεύουν συγκεκριμένους ρόλους.

Η εμπνευσμένη σύλληψη του Ντοστογέφσκι είναι πως τοποθετεί στους κύκλους της αριστοκρατίας έναν απλοϊκό, κάπως προβληματικό διανοητικά- αλλά όχι ξεκάθαρα ηλίθιο, όπως μας προδιαθέτει ο τίτλος του έργου του. Ο Μίσκιν δεν προβάλλεται σαν καρικατούρα ηλιθίου- κάθε άλλο. Ο λόγος του, όταν μιλάει, έχει ποιότητα, επιχειρήματα, αλλά ηθικό ανάστημα. Ίσως να είναι μάλιστα η λογοτεχνική ενσάρκωση της ρήσης του Χριστού, “μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι”.

Όμως κάποιες φορές χάνει τον έλεγχο, μιλάει ακατάσχετα και δεν αντιλαμβάνεται τι αντιδράσεις θα προκαλέσουν τα λεγόμενά του, παρουσιάζοντας αυτιστικές συμπεριφορές. Η “ηλιθιότητά” του είναι διάγνωση ιατρική. Πάσχει από επιληψία. Το εύρημα της αρρώστιας του δίνει και σασπένς στο έργο, καθώς και τη δυνατότητα στον Ντοστογιέφσκι να κλιμακώνει συγκεκριμένα σημεία της πλοκής (όταν τα πράγματα γίνονται πάρα πολύ έντονα και συναισθηματικά, η επιληψία του ήρωα έρχεται και ως κλιμάκωση, αλλά- ενίοτε- και ως από μηχανής Θεός.)

Κυρίως όμως είναι η σχέση αυτού του αγνού ανθρώπου, του πρίγκιπα Μίσκιν- που γίνεται πομπός χριστιανικού ήθους- με τους αριστοκράτες, οι οποίοι θεωρούν εαυτούς πολύ ανώτερους, λόγο οικονομικού, πολιτισμικού και κοινωνικού κεφαλαίου. Όταν διάφορες ερωτικές ιστορίες βγαίνουν στην επιφάνεια, με τον Μίσκιν να είναι παγιδευμένος στον έρωτά του για δύο γυναίκες, τα πράγματα περιπλέκονται ακόμα περισσότερο. Διότι είναι άλλο να βάλεις κάποιον στα αριστοκρατικά σου σαλόνια και άλλο να τον βάλεις στην οικογένειά σου- πόσο μάλλον όταν κι ο ίδιος, πέρα από την αφέλεια και την εκκεντρικότητά του, δεν ξέρει και ποιά γυναίκα θέλει!

Για την θεατροποίηση του Ηλιθίου ο Λιβαθινός μεταχειρίσθηκε πολλά θεατρικά και κινηματογραφικά μοτίβα. Αναδεικνύεται το σασπένς του έργου, οι φωτισμοί είναι υπέροχοι, η σκηνογραφία δυνατή. Οι ερμηνείες των ηθοποιών είναι πολύ δυνατές, από έναν μεγάλο αριθμητικά θίασο- ο οποίος σε μεγάλο βαθμό είναι ίδιος με αυτόν του Ερωτόκριτου.

Ο Βασίλης Ανδρέου επωμίζεται το ρόλο του Μίσκιν, αναδεικνύοντας με την τεχνική και συνάμα ευαίσθητη ερμηνεία του αρκετά έντονα την αφέλεια του ήρωα. Η Μαρία Ναυπλιώτου είναι η femme fatale Ναστάζια Φιλίποβνα, γοητευτική, αλλά παράλληλα και ψυχικά τραυματισμένη, στα όρια της υστερίας, που έτσι κι αλλιώς εμφανίζεται συχνά σε πολλούς χαρακτήρες στο συγκεκριμένο έργο. Στα πιο σπαρακτικά σημεία, που εμφανίζεται μία ψυχολογία διαταραγμένη, η ερμηνεία της Ναυπλιώτη έλαμπε περισσότερο, παρά στα σημεία της γοητευτικής “γκόμενας” της αριστοκρατίας. Έτσι κι αλλιώς, η Φιλίποβνα είναι ένα κοριτσάκι που έχασε την αθωότητά του από τους άντρες και ταιριάζει τόσο στον κόσμο των αριστοκρατών, όσο και ο Μίσκιν. Απλά, οι ρόλοι τους είναι διαφορετικοί. Ο Μίσκιν είναι το αρνί, η Φιλίποβνα η λύκαινα.

Και μιλώντας για λύκους, πρέπει να πούμε ότι αυτός που είχε και τον πιο αβανταδόρικο ρόλο, αλλά και που έκανε τη διαφορά με την ερμηνεία του, δεν ήταν άλλος από τον Δημήτρη Ήμελλο, ο οποίος ερμήνευσε τον Ραγκόζιν (αυτός κι αν είναι λύκος!)… Ο Ραγκόζιν είναι ο κακός της υπόθεσης- αλλά ένας κακός πολυεπίπεδος σε τέτοιο βαθμό, που η διεισδυτικότητα του Ντοστογιέφσκι σε κάνει να ανατριχιάζεις. Είναι πάμπλουτος, είναι ζηλόφθονος, είναι αχρείος και αντιμετωπίζεται με περιφρόνηση από την υψηλή κοινωνία, είναι παράφορα ερωτευμένος και επικίνδυνα κτητικός, είναι γεμάτος κόμπλεξ, αλλά και αδίστακτος, είναι μαχαιροβγάλτης, είναι σε μία σχέση έλξης- άπωσης με τον εντελώς αντίθετό του Μίσκιν, είναι μία τραγική μορφή κι ένας σκοτεινός αντί- ήρωας… Είναι πάρα πολλά αντιφατικά πράγματα, τα οποία δένονται μεταξύ τους σε ένα ενιαίο σύνολο, επικίνδυνο και συναρπαστικό, με την ξεχωριστή ερμηνεία του Ήμελλου. Ο Ήμελλος αναδεικύεται σε έναν από τους πιο ντοστογιεφσκικούς ηθοποιούς στην Ελλάδα!

Πάντως, η παράσταση του Λιβαθινού, παρά την εξαιρετική της ποιότητα, είναι τεράστια σε διάρκεια. Κατά τη γνώμη μου, η έκτασή της δεν ήταν επιβεβλημένη, αλλά επιλέχθηκε από κάποια καλλιτεχνική φιλοδοξία του σκηνοθέτη. Μπορούσε να έχει κόψει κομμάτια από το μυθιστόρημα ή να απλοποιήσει την έτσι κι αλλιώς ιδιαίτερα περίπλοκη υπόθεση, σε κάποια σημεία. Όμως, η παράσταση τράβηξε σε μάκρος όχι μόνο λόγω της έκτασης του κειμένου. Διάφορα σημεία, όπως μακροσκελή τραγούδια, αλλά και το αργό τέμπο που επιλέχθηκε σε αρκετά μέρη της παράστασης, μεγάλωσαν πολύ την διάρκεια της παράστασης, ώστε να φτάσει στο εξάωρο (τα δύο τρίωρα) αισίως. Ακόμα κι αν θεωρούσαν απολύτως αναγκαίο να χωρίσουν την παράσταση σε δύο επεισόδια (Α και Β μέρος από 3 ώρες), θα μπορούσαν να την είχαν σπάσει σε δύο δίωρα και όχι σε δύο τρίωρα.

Συνολικά. η παράσταση “ο ηλίθιος” είναι από τις πιο ποιοτικές και επιβλητικές δουλειές της σεζόν, με εξαιρετικούς ηθοποιούς και δυνατή σκηνοθεσία. Όμως, ο Λιβαθινός τράβηξε πολύ την διάρκεια του έργου, μετατρέποντας τον σε έναν άθλο όχι μόνο για τους ηθοποιούς, αλλά και για τους θεατές. Επομένως, προτείνω σε όποιον το δει, να επιλέξει να το παρακολουθήσει δύο διαφορετικές ημέρες και όχι να το δει σερί έξι ώρες συνεχόμενες, γιατί είναι too much! Σας μιλάω από προσωπική πείρα.

03.05.2012, Σμυρνής Γιώργος «Ο Ηλίθιος του Ντοστογιέφσκι στο Ακροπόλ- Ποιοτικός και… τεράστιος!» www.monopoli.gr

Για το link πατήστε εδώ

Το απόλυτο ανοιξιάτικο θεατρικό γεγονός: μια πολύωρη (σε δύο μέρη ) κι εμπνευσμένη παράσταση του 2007 –η θεατρική μεταφορά του «Ηλίθιου», του εμβληματικού μυθιστορήματος του Φιόντορ Ντοστογιέφσκι– επανέρχεται δριμύτερη και ανανεωμένη στο Ακροπόλ. Ας θυμηθούμε τους επτά λόγους για τους οποίους την αγαπήσαμε τότε και θα την (ξανα)δούμε τώρα.

1. Είναι εμπειρία. «Αγνοήστε την εξάωρη διάρκεια κι επιτρέψτε στον εαυτό σας αυτήν την παράσταση-εμπειρία», έγραφα το 2007. Οι θεατρόφιλοι αναγνώστες μας φαίνεται πως συμφώνησαν και χάρισαν στον «Ηλίθιο» το 1ο βραβείο καλύτερης παράστασης στα Θεατρικά Βραβεία Κοινού του «α» εκείνης της χρονιάς. Λογικό. Ο σκηνοθέτης Στάθης Λιβαθινός, οι συνεργάτες του και ο 19μελής θίασος δόθηκαν ολόψυχα στο στοίχημα να ανεβάσουν τον «Ηλίθιο» ως ένα πλούσιο θεατρικό θέαμα υπαρξιακής και φιλοσοφικής υφής, γεμάτο συγκίνηση, χιούμορ, ατμόσφαιρα και γενναιόδωρες ερμηνείες.

2. Ένα συγκλονιστικό μυθιστόρημα γίνεται θέατρο. Ακόμη και όσοι δεν έχουν διαβάσει το βιβλίο θα έχουν ακούσει κάπου την εμβληματική του φράση «η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο». Ο «Ηλίθιος», το μυθιστόρημα των μυθιστορημάτων σύμφωνα με πολλούς μελετητές και αναγνώστες, γράφτηκε από τον Φιόντορ Ντοστογιέφσκι το 19ο αιώνα και αποτέλεσε για την εποχή του πνευματικό σκάνδαλο. Όπως έχει επισημάνει και ο «δικός» μας Κωστής Παπαγιώργης: «Ο κεντρικός ήρωας είναι μια ενσαρκωμένη αντανάκλαση του Χριστού». Πράγματι, ο «ηλίθιος» του τίτλου είναι «το απόλυτο καλό» με σάρκα και οστά. Είναι ο «πρίγκιπας» Μίσκιν, ένας αιθεροβάμων, ιδεαλιστής και αθεράπευτα ρομαντικός ξεπεσμένος αριστοκράτης, ο οποίος επιστρέφει στην Πετρούπολη ύστερα από πολυετή παραμονή σε σανατόριο της Ελβετίας (λόγω της «θείας νόσου» που τον βασανίζει, της επιληψίας, από την οποία έπασχε και ο ίδιος ο Ντοστογιέφσκι ). Ο αθώος Μίσκιν εισβάλλει στη διεφθαρμένη και κίβδηλη κοινωνία σαν καταλύτης, ενεργοποιώντας πάθη και αποκαλύψεις, μοιραίους έρωτες και θανάτους.

3. Ο Βασίλης Ανδρέου είναι ο ιδανικός «Ηλίθιος». Ο Κύπριος 40χρονος ηθοποιός με το ευγενικό παρουσιαστικό και το αλαφροΐσκιωτο βλέμμα προσέγγισε με θέρμη και μεγάλη ευαισθησία τον Μίσκιν σαν έναν τρελό άγιο, έναν «διά Χριστόν σαλό», προσδίδοντάς του επιπλέον το στοιχείο της διαισθητικής φύσης αλλά και του γκαφατζή Δον Κιχώτη, ενός «απολίτιστου» αφελούς, ενός εντέλει «επικίνδυνου» αθώου η πολυδιάστατη –και όμως ανάλαφρη σαν αεράκι– ερμηνεία του συγκινεί.

4. Ένας συλλογικός άθλος κατατίθεται επί σκηνής. Θα ήταν άδικο να μη σημειώσουμε ότι ολόκληρος ο θίασος, με «αρχηγούς» τους Δημήτρη Ήμελλο, Μαρία Ναυπλιώτου, Νίκο Καρδώνη και Μαρία Σαββίδου, επενδύει τεράστια αποθέματα ενέργειας και σωματικής αντοχής, υπερασπιζόμενος ένα συλλογικό όραμα για την παράσταση και αποπνέοντας μια σπαρακτική όσο και ζωογόνα χαρμολύπη. Ο άθλος, εκτός από ερμηνευτικός, είναι και δραματουργικός (η θεατρική διασκευή έγινε –με τη συνδρομή του θιάσου– από τον θεατρολόγο Σάββα Κυριακίδη ), σκηνογραφικός-ενδυματολογικός (η Ελένη Μανωλοπούλου μας χάρισε ένα ντεκόρ Russian rock folklore-chic με ασορτί κοστούμια ), μουσικός (ο Θοδωρής Αμπαζής έβαλε τις ηλεκτρικές κιθάρες να διαδέχονται τις μπαλαλάικες και τα πολυφωνικά τραγούδια του θιάσου τα ατονάλ θέματα ), χορογραφικός (Σεσίλ Μικρούτσικου ) και φωτιστικός (Αλέκος Αναστασίου ).

5. Αποδείχτηκε μια παράσταση σημαδιακή. Κλασικότροπη, «φιλική» στο ευρύ κοινό, με ορισμένες ευφάνταστες πινελιές μοντερνισμού, είναι η σκηνοθεσία του Στάθη Λιβαθινού. Το αποτέλεσμα ήταν μια παράσταση που έρεε αβίαστα επί έξι ώρες και κατόρθωνε να χαρίσει «κάτι» πολύ σημαντικό από την ουσία ενός αριστουργηματικού λογοτεχνικού κειμένου: το πόσο αλλόκοτη, παράταιρη, σχεδόν τρελή είναι η αθωότητα στις (διόλου αθώες ) κοινωνίες των ανθρώπων. Άφησε εποχή με αυτήν τη σκηνοθεσία ο Στάθης Λιβαθινός, σηματοδοτώντας ταυτόχρονα κι ένα τέλος εποχής. Αφήνοντας την ως «κληρονομιά», αποχώρησε το 2007 από την Πειραματική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, η οποία έκτοτε έπαψε τη λειτουργία της. Διατηρώντας όμως το βασικό πυρήνα της τότε ομάδας του, συνέχισε να δημιουργεί επιτυχημένες παραστάσεις, με πιο πρόσφατες τη «Φόνισσα» και τον «Ερωτόκριτο».

6. Ο θίασος του «Ερωτόκριτου» έχει αναλάβει τις αντικαταστάσεις. Δεν ήταν εύκολο, έπειτα από πέντε χρόνια, να είναι όλοι οι τότε ηθοποιοί διαθέσιμοι. Ο Στάθης Λιβαθινός επιστράτευσε άξιους αντικαταστάτες, αντλώντας τους περισσότερους από τον (εξαιρετικό ) θίασο του «Ερωτόκριτου». Έτσι, στον «Ηλίθιο» θα δούμε να συμμετέχουν τώρα οι νεαροί Γιώργος Χριστοδούλου και Νεφέλη Κουρή (ο Ερωτόκριτος και η Αρετούσα ) καθώς και οι Κόρα Καρβούνη, Μελέτης Ηλίας, Δαυίδ Μαλτέζε, Πηνελόπη Μαρκοπούλου, Χρήστος Σουγάρης, Φωτεινή Τιμοθέου, Σοφία Τσινάρη και Γιώτα Φέστα.

7. Η νέα επικαιρότητα του «Ηλίθιου». Ο Στάθης Λιβαθινός δηλώνει πως «είναι βαθύτερη ανάγκη, δική μου αλλά και της ομάδας, να παρακολουθήσουμε ξανά την τραγική περιπέτεια ενός αθώου ανθρώπου στη δίνη της σύγχρονης ζωής. Ο “Ηλίθιος”, επίκαιρος όσο ποτέ, είναι το φως στη σκοτεινή εποχή της ανθρώπινης ψυχικής κρίσης, η πίστη στην αναζήτηση της ομορφιάς αλλά και του πάθους. Ο “Ηλίθιος” περιέχει όλα εκείνα τα σωτήρια μυστικά που χρειάζεται ο σύγχρονος άνθρωπος για να επιζήσει σε μια δύσκολη εποχή». Όπως κι αν έχει, το νέο ανέβασμα αυτού του μεγαλειώδους κειμένου, τη στιγμή που η χώρα σημαδεύεται από το συλλογικό τραύμα της οικονομικής και της υπαρξιακής κρίσης, θα προκαλέσει αυτόματα και νέους συνειρμούς. Και ίσως, ναι, η ομορφιά του –έστω και για λίγο– να μας σώσει.

19.04.2012, Δημάδη Ιλειάνα «Ηλίθιος: Ένας άθλος επαναλαμβάνεται!», Αθηνόραμα

Για το link πατήστε εδώ

Μερικές μέρες πριν από το πολυαναμενόμενο νέο ανέβασμα του «Ηλίθιου» για 40 παραστάσεις στο Ακροπόλ, συναντήσαμε το σκηνοθέτη της παράστασης Στάθη Λιβαθινό. Ύστερα από δύο πολύ σημαντικές παραστάσεις (τη «Φόνισσα» και τον «Ερωτόκριτο») και σε συνεχή προετοιμασία του «Ηλίθιου», σου δίνει την αίσθηση μιλώντας μαζί του ότι ο μεγαλύτερος αγώνας που έδωσε στη ζωή του ήταν να ισορροπήσει το πάθος του ανάμεσα στην τέχνη της τέχνης και την τέχνη της ζωής. Ανοιχτός στη συζήτηση, λακωνικός σε μερικές απαντήσεις, περιγράφει γλαφυρά τον τρόπο με τον οποίο ασκεί επιρροή στην πολιτική με την τέχνη του.

Ζούμε έναν πόλεμο, δεν νομίζετε; Γιατί;
Επειδή είναι πιο ορατός τώρα από πριν; Και πριν από 5-6 χρόνια τον ζούσαμε, απλώς κανείς δεν μιλούσε, γιατί είχαμε ευμάρεια. Τώρα ξαφνικά ο κόσμος άρχισε να διαμαρτύρεται. Εγώ είμαι από την άλλη πλευρά. Τις κατανοώ τις αντιδράσεις του κόσμου, αν και είναι κάπως αναμενόμενες και πολύ εξαρτημένες από τον ελληνικό χαρακτήρα.

Άρα δεν έχουμε καμία σωτηρία.
Διότι ο χαρακτήρας αλλάζει πολύ δύσκολα. Όχι, αντίθετα, σωτηρία έχουμε. Απλώς κάθε κακό παιδί πρέπει να περνά και μια περίοδο στέρησης.

Ναι, αλλά μαζί με τα ξερά καίγονται και τα χλωρά…
Προφανώς, δυστυχώς μέσα στο παιχνίδι είναι. Ξέρετε, όμως, είναι αρχή μου να μην κάνω πολιτικές δηλώσεις.

Γιατί;
Γιατί πολιτική είναι η δουλειά μου. Δεν νομίζω ότι ενδιαφέρεται κανείς για το τι πραγματικά πιστεύει ένας καλλιτέχνης πολιτικά. Ο καλλιτέχνης είναι ένας πολίτης της χώρας του με ένα τεράστιο όπλο στα χέρια του, τη δουλειά του. Πολιτική με πολιτικούς όρους κάνουν άλλοι άνθρωποι, εμείς κάνουμε πολιτική με την τέχνη μας. Και αυτό είναι η ευλογία και η κατάρα της δουλειάς μας, γιατί εμείς δεν μπορούμε να υποδείξουμε τίποτα σε κανέναν. Δεν μπορούμε να πούμε «μην κάνεις αυτό…». Όταν το κάνεις αυτό με την τέχνη σου, γίνεσαι αφελής και πολυαναμενόμενος.

Η δουλειά σας, όμως, έχει συμβολισμούς που είναι δυσανάγνωστοι σε αρκετό κόσμο…
Δεν πειράζει. Με ενδιαφέρει να είναι ευανάγνωστη η ιστορία που αφηγούμαι. Εύχομαι, γι’ αυτό δουλεύω, κάθε άνθρωπος να βρει σε αυτό που κάνω μια δική του πλευρά. Δεν μπορεί να αρέσει σε όλους. Η βαθιά πολιτική πράξη της δουλειάς μας είναι να ευαισθητοποιήσει τον ίδιο τον άνθρωπο, που είναι το βασικό κύτταρο της κοινωνίας. Εάν ο άνθρωπος κατακτήσει τα αυτονόητα, τότε και η πολιτική θα αλλάξει. Νομίζω ότι έχουν καταργηθεί τα αυτονόητα σε πολλά πράγματα. Και η τέχνη σε αυτό το περιβάλλον από τη μια μοιάζει περιττή, γιατί ο κόσμος δεν έχει να φάει, αλλά γίνεται και πιο αναγκαία. Ένας ώριμος άνθρωπος και ένας ώριμος λαός θα βρει τις λύσεις του. Εγώ προσωπικά απευθύνομαι στον ένα και όχι στους πολλούς.

Η αυτοκτονία είναι πολιτική πράξη;
Όχι. Μπορεί να μετατραπεί σε πολιτική πράξη, εάν προσπαθήσουν να την εκμεταλλευτούν κάποιοι. Γίνεται πολιτική από τον τρόπο που θα τη διαβάσει κάποιος. Αλλά σαν πράξη δεν είναι πολιτική. Είναι μια καταστροφική πράξη.

Ανεβάζετε ύστερα από 6 χρόνια μια επιτυχημένη παράσταση. Γιατί τώρα;
Αν υπάρχει ένα νόημα πολιτικό στη δουλειά μας, αυτό είναι. Το ανέβασμα τέτοιων παραστάσεων. Μην κοιτάτε πώς γίνεται, συζητάμε για το πώς θα μπορούσε να γίνεται ή πώς θα έπρεπε. Είναι μια βαθιά επιλογή για το τι θα θέλαμε να αναρωτιέται σήμερα ο σύγχρονος άνθρωπος. Σε τι θα θέλαμε να πιστέψει ή σε τι έχει ανάγκη εκείνος να πιστέψει, χωρίς να το ξέρει. Κρυφακούμε τις ψυχές των άλλων. Δεν πιστεύω ότι η ιστορία του «Ηλίθιου» είχε τελειώσει τότε. Ανέβηκε για 4 μήνες και προετοιμαζόμασταν 8. Έχει ένα κρυφό μέτρο ο συγγραφέας, έχει κάτι να πει σε κάθε εποχή. Ξέρετε, δεν είναι ο «Ηλίθιος» το θέμα, είναι ο Ντοστογιέφσκι και η εποχή του. Η εποχή του συγγραφέα είναι πιο επίκαιρη για μας. Ζούμε σε μια τραγική εποχή, με άλυτα ερωτηματικά. Οι σημαντικότερες ερωτήσεις ξανατίθενται, όλα είναι έτοιμα να αρχίσουν από την αρχή. Η καταστροφή είναι επίπονη, οι άνθρωποι παίζουν τα πάντα στη λοταρία, όπως ο Ντοστογιέφσκι στη ζωή του: θα ξημερώσει ή δεν θα ξημερώσει, θα ζήσουμε ή δεν θα ζήσουμε. Ο «Ηλίθιος» επιπλέον ταυτίστηκε με την αθωότητα, με την αντίσταση στη φθορά. Ο Ντοστογιέφσκι δεν είναι ένας χριστιανός συγγραφέας, είναι ένας μεγάλος συγγραφέας, πρέπει να τα ξεχωρίσουμε. Η πίστη είναι αυτή που δοκιμάζεται μέσα από τα έργα του. Είναι ένας θρησκευτικός συγγραφέας με τη βαθύτερη έννοια.

Ένας τύπος σαν τον Ηλίθιο θα μπορούσε να ζει ανάμεσά μας. Έχετε συναντήσει κάποιον;
Φυσικά, κι αυτό θα σας το πω πρώτη φορά, γιατί τώρα το συνειδητοποιώ. Για μένα ο Δημήτρης Φαρμάκης, αυτός που κυκλοφορούσε με το σκέπαστρο, το μπουφάν του, στην ταινία του Φίλιππου Κουτσαφτή «Αγέλαστος Πέτρα» και έλεγε πάω να σώσω τα αρχαία, αυτός είναι ο Ηλίθιος. Αυτή η ταινία είναι για μένα από τις καλύτερες που έχουν γυριστεί και θεωρώ πολύ σημαντικό καλλιτέχνη τον Φίλιππο Κουτσαφτή. Όσον αφορά τον Δημήτρη Φαρμάκη, ξεπερνάει τον Ηλίθιο. Ανήκει σε εκείνες τις εξαιρέσεις, χάριν των οποίων αξίζει να ζει κανείς.

Η αφήγηση φέτος για εσάς είναι ο τρόπος με τον οποίο ανεβάζετε τρία συγκλονιστικά κείμενα στο θέατρο με εξαιρετικούς ηθοποιούς…
Όλοι μου οι ηθοποιοί είναι ταγμένοι σε αυτό που κάνουν. Ευτυχώς, έχω αυτή την πολυτέλεια, να δουλεύω με ηθοποιούς που αγαπώ καλλιτεχνικά. Δεν πίνουμε καφέδες μαζί, ούτε βγαίνουμε έξω μαζί. Μας συνδέει η πίστη στην αξία του επαγγέλματός μας. Στο ότι το θέατρο μπορεί να αλλάξει τις ζωές των ανθρώπων. Είμαστε και θα παραμείνουμε απλώς υπηρέτες μιας υψηλής αποστολής. Η επιτυχία δεν αφορά εμάς, αφορά το κοινό και τους δημοσιογράφους.

Υπήρχαν στιγμές που απογοητευτήκατε;
Όχι από τη δουλειά μου. Από πράγματα που ειπώθηκαν και γράφτηκαν πικράθηκα. Αλλά δεν ασχολούμαι γενικά με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα.

Αναπολείτε την Πειραματική του Εθνικού;
Πολλές φορές ναι. Νομίζω, όχι μόνο εγώ.

Έχετε παρακολουθήσει το Εθνικό τα τελευταία χρόνια;
Κάτι έχω παρακολουθήσει.

Έχετε οραματιστεί μια σχολή για ηθοποιούς διαφορετική από τις υπάρχουσες…
Ναι. Πρέπει να δούμε πώς θα δημιουργήσουμε μια ανώτατη σχολή θεάτρου στον τόπο μας που θα περιέχει οπωσδήποτε τμήμα σκηνοθεσίας θεάτρου και τμήμα σκηνογραφίας θεάτρου. Αυτό είναι το ζητούμενο τώρα.

Πώς το επιδιώκετε;
Έχω γίνει γραφικός λέγοντάς το σε όλες μου τις συνεντεύξεις. Αρνούμαι για την ώρα να το κάνω ιδιωτικά. Θα το είχα κάνει και θα είχα βγάλει κάποια χρήματα που δεν τα χρειάζομαι. Μετά το φόρουμ σκηνοθετών που δημιουργήσαμε πέρυσι, έγινε ευρύτερα γνωστό και αποδείχτηκε ότι υπάρχει η στήριξη κι από άλλους, και χαίρομαι γι’ αυτό. Πιστεύω ότι στις υπάρχουσες σχολές αγνοούνται τα βασικά στοιχεία του επαγγελματία ηθοποιού. Όταν μιλώ για επαγγελματισμό, το εννοώ με την ιερή έννοια, όπως είναι στην κινέζικη όπερα, όχι όπως έχει δυσφημιστεί στη χώρα μας. Η εκπαίδευση των ηθοποιών στην Ελλάδα είναι επικίνδυνα επιφανειακή.

Θα επιθυμούσατε μια θεσμική θέση για να κάνετε τομές;
Θεσμική θέση θα επιθυμούσα μόνο εάν με άφηναν ελεύθερο να κάνω αυτά που θέλω. Αλλά δεν θα με άφηναν, γιατί η χώρα μας είναι συντηρητική.

13.04.2012, Σπυροπούλου Μαρία – Ελένη «Στάθης Λιβαθινός: Ζούμε σε μια τραγική εποχή», Free Sunday

«Ένα συναρπαστικό ταξίδι στον κόσμο του αφηγηματικού θεάτρου» υπόσχεται ο Στάθης Λιβαθινός, που σκηνοθετεί το αινιγματικό έργο του Ντοστογιέφσκι σε μια παράσταση διάρκειας έξι ωρών

Μια πραγματεία για την αγάπη, σε όλες της τις μορφές, για την ανώτερη, συμπαντική αρμονία. Το πιο «μυστικιστικό», το πιο «αινιγματικό» και, για πολλούς, καλύτερο, έργο του Ντοστογιέφσκι, ο «Ηλίθιος», ξαναζωντανεύει στη σκηνή. Το κλασικό αριστούργημα, όπως παρουσιάστηκε με μεγάλη επιτυχία σε παραγωγή του Εθνικού Θεάτρου το 2007, σε σκηνοθεσία Στάθη Λιβαθινού, θα χαρεί το θεατρικό κοινό, και πάλι σε δύο μέρη, από τις 19 του μήνα και έως τις 20 Μαΐου στο θέατρο «Ακροπόλ».«Δεν υπάρχει τίποτα δυσκολότερο στον κόσμο από την απεικόνιση του πραγματικά υπέροχου ανθρώπου… Και δεν υπάρχει πιο υψηλή αποστολή για τον άνθρωπο από το να δώσει ανιδιοτελώς τον εαυτό του στους ανθρώπους», λέει ο συγγραφέας αναφορικά με την ιδέα και την απόφασή του να καταπιαστεί με το δύσκολο εγχείρημα της παρουσίασης όχι ενός ακόμα, μεταξύ πολλών άλλων στη λογοτεχνία, «θετικού ήρωα», αλλά του «απόλυτα καλού» ανθρώπου.

Ο αλλόκοτος ήρωάς του, ο πρίγκιπας Μίσκιν, ενσαρκώνει την ιδέα της αληθινής αγάπης και αυταπάρνησης, της αγάπης που φτάνει έως τη θυσία. Θα υποκύψει κι αυτός, όπως και τα υπόλοιπα πρωταγωνιστικά πρόσωπα του έργου, η ερωτευμένη με τον πρίγκιπα Ναστάσια Φιλίπποβνα κι ο παθιασμένος μαζί της Ραγκόζιν, στον αδυσώπητο νόμο των ανθρώπινων παθών. Γραμμένος το 1868-69 ο «Ηλίθιος» καταπιάνεται μ΄ ένα τολμηρό για την εποχή του ζήτημα, που έχει να κάνει με το πώς ένας αγνός, άφθαρτος, ανυστερόβουλος και ακοινώνητος άνθρωπος εισβάλλει με καταλυτικό τρόπο σε ένα αλλοτριωμένο κοινωνικό περιβάλλον, με δραματικές όμως συνέπειες τόσο για τον ίδιο όσο και για όσους θα συναναστραφεί.

«Ο “Ηλίθιος” έχει κάτι που σήμερα λείπει από τα πράγματα που τρώμε και από τον αέρα που αναπνέουμε. Είναι καθαρός! Ο «Ηλίθιος» εκπροσωπεί την παιδική πίστη, την καθαρότητα στη σκέψη, την καθαρότητα στην ψυχή, την ομορφιά. Τόσο απλά», έλεγε ο Στάθης Λιβαθινός, πριν από μερικά χρόνια, όταν είχε πάρει το ρίσκο και τον ανέβασε στη σκηνή.

Η παράσταση, ένας εξάωρος άθλος, γνώρισε τεράστια επιτυχία και αποτέλεσε σήμα-κατατεθέν στα θεατρικά δρώμενα. Τώρα επιστρέφει στο κείμενο και στην παράσταση. «Η επιστροφή στο ανέβασμα του “Ηλίθιου” μετά έξι χρόνια είναι η βαθύτερη ανάγκη, δική μου αλλά και της ομάδας: να παρακολουθήσουμε ξανά την τραγική περιπέτεια ενός αθώου ανθρώπου μέσα στη δίνη της σύγχρονης ζωής, να ξαναδούμε με πιο ώριμο βλέμμα το αριστούργημα του Φ.Μ. Ντοστογέφσκι», υπογραμμίζει σήμερα ο Στάθης Λιβαθινός. «Ο “Ηλίθιος”, επίκαιρος όσο ποτέ, είναι το φως στη σκοτεινή εποχή της ανθρώπινης ψυχικής κρίσης, η πίστη στην αναζήτηση της ομορφιάς. Περιέχει όλα εκείνα τα σωτήρια μυστικά που χρειάζεται ο σύγχρονος άνθρωπος για να επιζήσει σε μια δύσκολη εποχή», προσθέτει. «Αλλά και για εμάς είναι ένα συναρπαστικό ταξίδι στον κόσμο του αφηγηματικού θεάτρου, που μας σημάδεψε από την εποχή της Πειραματικής Σκηνής του Εθνικού. Τώρα, ένα όνειρό μου γίνεται πραγματικότητα, χάρη στις προσπάθειες του “Ακροπόλ”, αλλά και την επίμονη δουλειά που έκανε όλη η ομάδα μας, ώστε να ολοκληρώσουμε μια δημιουργική θεατρική χρονιά, μετά τον “Ερωτόκριτο”», καταλήγει.

Οι συντελεστές

Ο σκηνοθέτης έχει κρατήσει τον βασικό κορμό του τότε θιάσου, ενώ έχει προσθέσει ηθοποιούς. Η μετάφραση είναι του Αρη Αλεξάνδρου, η δραματουργική επεξεργασία του Σάββα Κυριακίδη. Τα σκηνικά και τα κοστούμια επιμελείται η Ελένη Μανωλοπούλου, η μουσική είναι του Θοδωρή Αμπαζή, ενώ οι φωτισμοί του Αλέκου Αναστασίου. Παίζουν: Βασίλης Ανδρέου, Μελέτης Ηλίας, Δημήτρης Ημελλος, Στέλιος Ιακωβίδης, Κόρα Καρβούνη, Νίκος Καρδώνης, Νεφέλη Κουρή, Δαυίδ Μαλτέζε, Πηνελόπη Μαρκοπούλου, Δημήτρης Μυλωνάς, Μαρία Ναυπλιώτου, Μαρία Σαββίδου, Χρήστος Σουγάρης, Φωτεινή Τιμοθέου, Αρης Τρουπάκης, Σπύρος Τσεκούρας, Σοφία Τσινάρη, Γιώτα Φέστα, Γιώργος Χριστοδούλου.

Σε 2 μέρη

Ο «Ηλίθιος» θα παρουσιάζεται Τετάρτη στις 5.00 μ.μ. το Α΄μέρος και στις 8.30 μ.μ. το Β΄μέρος, Πέμπτη στις 8.30 μ.μ. το Α΄μέρος, Παρασκευή στις 8.30 μ.μ. το Β΄μέρος (τις Παρασκευές 20/4 και 27/4 το Α΄μέρος), Σάββατο στις 5.00 μ.μ. το Α΄μέρος και στις 8.30 μ.μ. το Β΄μέρος, Κυριακή στις 5.00 μ.μ. το Α΄μέρος και στις 8.30 μ.μ. το Β΄μέρος.

11.04.2012, Καράλη Αντιγόνη «Στο Ακροπόλ – «Ηλίθιος» με καθαρή ψυχή», Έθνος