Τον ίδιο ουρανό άλλος τον βλέπει γκρίζο, άλλος γαλάζιο. Η σκηνοθεσία είναι ένα υποκειμενικό επάγγελμα και έχει να κάνει με την εποχή μας την ίδια. Γράφει ο Στάθης Λιβαθινός.
Παρά το γεγονός ότι η σκηνοθεσία είναι ένα επάγγελμα με τεράστιες απαιτήσεις, αυτό δεν είναι τίποτα μπροστά στο ψυχικό κόστος αυτής της εργασίας, της δ-η-μ-ό-σ-ι-α-ς αυτής εργασίας. Γιατί ο σκηνοθέτης δεν εκτίθεται μόνο μπροστά στους ηθοποιούς, αλλά και στο κοινό.
Απέναντι δηλαδή στους ‘αυριανούς’ θεατές παίρνοντας τεράστια ευθύνη για τους ηθοποιούς, τους οποίους κάπου οδηγεί. Αλλά τίποτα απ’ όλες αυτές τις γνώσεις δεν μετράει μπροστά στο ψυχικό κόστος και στη μοναξιά, διότι ο σκηνοθέτης είναι καλλιτέχνης και καλλιτέχνης σημαίνει ποιητής – δημιουργός.
Αν σήμερα μπορούσα να καθορίσω με κάποιο τρόπο τι σημαίνει σκηνοθέτης, θα έλεγα ότι είναι ένας άνθρωπος που δεν φοβάται τη μοναξιά, όσο επίπονο και αν είναι αυτό. Από εκεί και μετά όσα περισσότερα ξέρεις, καλό είναι, αλλά όχι πάντα. Η ζωή και οι καλές παραστάσεις δεν γίνονται από ανθρώπους που ξέρουν πολλά. Γίνονται από ανθρώπους που έχουν κάτι να πουν. Γι’ αυτό βλέπετε πάρα πολλές φορές υπάρχουν σκηνοθέτες πάρα πολύ μορφωμένοι, υπέρ – μορφωμένοι, παρα-μορφωμένοι, οι οποίοι όμως δεν αφορούν τον σύγχρονο θεατή και δεν βρίσκουν τρόπο να μετατρέψουν τον ηθοποιό σε δημιουργό.
Αυτό είναι επίσης τεράστιο στοίχημα για τον σύγχρονο σκηνοθέτη. Η σκηνοθεσία είναι ένας τρόπος να μετατρέψεις τους ανθρώπους που έχεις απέναντί σου σε δημιουργούς και όλοι μαζί να διηγηθείτε μια ιστορία. Αυτό είναι πιο δύσκολο ακόμα. Και τελικά, ναι, οι γνώσεις είναι επιθυμητές, ο σκηνοθέτης – αν το δει κανείς μόνο από αυτήν την πλευρά – οφείλει να ξέρει να κάνει ερωτήσεις και όχι να έχει απαντήσεις. Νομίζω ότι το μοντέλο του ‘σοφού σκηνοθέτη’, που ξέρει τα πάντα, οδηγεί τους πάντες όπου θέλει αυτός, ξέρει τι πρόκειται να συμβεί και τι συμβαίνει, αυτό το μοντέλο σκηνοθέτη νομίζω ότι σιγά σιγά περνάει στο περιθώριο, όπως περνάει στο περιθώριο και το είδος αυτό του θεάτρου, όπου είναι όλα προαποφασισμένα και προκαθορισμένα.
…Με το ίδιο υλικό, άλλος σκηνοθέτης πάει πάρα πολύ μακριά και άλλος θα μείνει εκεί και δεν θα ξέρει τι να το κάνει. Στην πραγματικότητα είμαστε πάρα πολλά πράγματα, έχουμε πολύ υλικό μέσα μας, η ζωή μας είναι γεμάτη πληροφορίες, εμπειρίες, οι οποίες τις περισσότερες φορές μένουν αχρησιμοποίητες, κενές και βουβές. Ο ηθοποιός είναι άνθρωπος, είναι μεγάλος, είναι και παιδί, το θέατρο είναι χαρά. Και τι αντισταθμίζει το ψυχικό κόστος; Τίποτα. Είναι μια ζωή, είναι η ζωή στο θέατρο που δεν έχει να δώσει τίποτα πίσω. Μόνο παίρνει. Και αυτό είναι και η ομορφιά. Δεν έρχεσαι στο θέατρο για να πάρεις. Όποιος έρθει για να πάρει, η έξοδος είναι πολύ κοντά. Έρχεσαι στο θέατρο για να δώσεις και αν δώσεις αρκετά, ίσως πάρεις κάτι. Είναι αχάριστη δουλειά, μεγαλειώδης και υπέροχη. Αλλά πρέπει να είσαι και ηθοποιός για να είσαι σκηνοθέτης…
Δάσκαλοι που είχα και οι σκηνοθέτες που έχω θαυμάσει στο θέατρο, οι περισσότεροι από αυτούς δεν ξέρω αν είχαν ταλέντο ηθοποιού, ήξεραν όμως να σερβίρουν ένα φαγητό από την κουζίνα… δεν μπορεί να σερβίρεις φαγητό και να μιλάς για τις γεύσεις αν δεν έχεις μπει μες στην κατσαρόλα. Εξάλλου η παιδεία που έχω σαν σκηνοθέτης- κι έτσι έμαθα το επάγγελμα – προϋποθέτει απόλυτα την υποκριτική. Ήμασταν υποχρεωμένοι στα 6 χρόνια σπουδής, μέχρι και το τρίτο έτος, , εκτός από τη σκηνοθεσία να παίζουμε πολύ. Ο σκηνοθέτης που δεν ξέρει να εκτίθεται, που δεν έχει βγει στη σκηνή, που δεν γνωρίζει τι σημαίνει αυτό, πολλά πράγματα δεν μπορεί να τα καταλάβει.
Και εξάλλου οι μεγάλοι δάσκαλοι της σκηνοθεσίας στον 20ο αιώνα, που είναι και ο αιώνας της Σκηνοθεσίας, ήταν καλοί ηθοποιοί. Οι περισσότεροι είναι Ρώσοι, καλώς ή κακώς, διότι αυτοί είναι και πατέρες του σύγχρονου κλασικού θεάτρου. Εννοώ ο Μέγιερχολντ, ο Στανισλάφσκι, ο Μ.Τσέχοφ, αλλά και Ευρωπαίοι, όπως ο Ράινχαρτ, όλοι αυτοί ήξεραν πάρα πολύ καλά τι σημαίνει σκηνή. Η χαρά του σκηνοθέτη δεν είναι η κριτική μιας εφημερίδας μόνο, παρόλο που άνθρωποι είμαστε και από παντού μπορούμε να κερδίσουμε μια στιγμή ηρεμίας και αναγνώριση από ένα βραβείο και μια καλή κριτική. Είναι όλα μια ενθάρρυνση. Για μένα το βλέμμα των ανθρώπων την ώρα που βγαίνουν απ’ το θέατρο είναι η καλύτερη κριτική.
Προσπαθώ να δω αν έχουν κάτι μέσα τους, αν πήρανε κάτι, αν στο βλέμμα τους υπάρχει διάλογος με αυτό που είδαν πραγματικά. Να δω αν αυτό που επιθυμούσα είναι αποτυπωμένο στα πρόσωπα των ανθρώπων. Όταν βλέπω απαθείς θεατές προσπαθώ να το ξεχάσω, γιατί μετά η επόμενη σκέψη είναι «κοίτα να δεις, πόση δουλειά, πόση αγωνία, ήρθε, κάθισε, έφυγε, δεν κατάλαβε τίποτα» και αυτό είναι σκληρό και πολύ μοναχικό, γι’ αυτό πρέπει ο σκηνοθέτης να μη φοβάται τη μοναξιά, αλλά δεν είναι εύκολο. Η μοναξιά δεν είναι ποτέ ήττα, η μοναξιά είναι μια μεγάλη στιγμή. Ήττα είναι να αφήσεις αδιάφορους τους θεατές.
Info: Ο Στάθης Λιβαθινός είναι σκηνοθέτης. Για τις σκηνοθετικές του δουλειές τιμήθηκε με το Βραβείο Φώτος Πολίτης (2001-2003) και το βραβείο Κριτικών Μόσχας. Δίδαξε υποκριτική και σκηνοθεσία στο τμήμα μετεκπαίδευσης ηθοποιών του Harvard University (American Repertory Theatre). Φέτος ανεβάζει τον Βυσσινόκηπο του Τσέχωφ στο θέατρο της οδού Κεφαλληνίας και το Κτήνος στο Φεγγάρι-10 Χρόνια Μετά, του Ρ. Καλινόσκι στο Θέατρο Πορεία.
Αναδημοσίευση από το περιοδικό Momento
Λιβαθινός Στάθης, «Στάθης Λιβαθινός: Η σκηνοθεσία είναι Υπερ – Επάγγελμα», 23.2.2010, culturenow.gr