Ένα έργο για την ηθοποιό – μύθο Ελεονώρα Ντούζε που θα την ενσαρκώσει η Ασπασία Παπαθανασίου.

Τι μπορεί να φαντασιώνεται μια ντίβα του θεάτρου, την «τελευταία ώρα» του θανάτου της; Καθώς ξαναθυμάται τη ζωή της στέκεται σε ρόλους που ερμήνευσε, σε χαρές, σε λύπες, σε έρωτες∙ ζωντανεύει η επιθυμία της να «ξαναβγεί» στη σκηνή, να πεθάνει επάνω σ’ αυτήν… Κι όταν πρόκειται για την Ελεονώρα Ντούζε, την ηθοποιό – μύθο, η αναφορά σ’ αυτήν αποτελεί καθήκον για όσους αγαπούν το θέατρο και τους ανθρώπους του. Όπως για τον Ιταλό συγγραφέα Chico Di Chiara, που έγραψε το έργο «Ελεονώρα Ντούζε∙ η τελευταία νύχτα» , το οποίο θα ερμηνευθεί από την Ασπασία Παπαθανασίου από την Τετάρτη 4/3 και για μία βδομάδα στο θέατρο Ιλίσια.

Η Ελεονώρα Ντούζε (1858-1924) γεννήθηκε και μεγάλωσε στο θέατρο. Ο παππούς της υπήρξε απ’ τους τελευταίους ανανεωτές της Commedia dell’ arte. H ίδια ανέβηκε στη σκηνή σε ηλικία τεσσάρων χρόνων. Το 1878 υπογράφει το πρώτο σημαντικό της συμβόλαιο με το θίασο «Giotti-Belli-Blaues» δουλεύει κοντά στη μεγάλη ηθοποιό της εποχής Giacinta Pezzana και αποδεικνύεται «θαυμαστή καλλιτέχνις» καθώς έγραψαν οι κριτικές της εποχής.

Ήταν μια νεαρή καστανή γυναίκα, κακοχτενισμένη, χαρακτηριστικός ιταλικός τύπος, καθόλου όμορφη, αλλά με το πρόσωπο εξαιρετικά ευκίνητο, η οποία όμως, είχε αναπτύξει δική της μέθοδο ερμηνείας. Μελετούσε όχι μόνο το ρόλο της αλλά και εκείνους των συναδέλφων της, απαιτούσε την πλήρη εποπτεία. «Όλες οι φράσεις είναι φοδραρισμένες», έλεγε. Προσπαθούσε να αποκαλύπτει κάθε λεπτομέρεια, κάθε απόχρωση μάθαινε να ερευνά την εσωτερικότητα του ρόλου μέσα από τις φράσεις, να διατηρεί ζωντανή αυτή τη στιγμή όχι μονάχα για να αποδώσει την δραματική ένταση της στιγμής, αλλά και σε όλη τη διάρκεια της δράσης.

Έπειτα από μια επιτυχημένη πορεία στην Ιταλία, επιχειρεί την πρώτη της περιοδεία στη Νότιο Αμερική. Ακολουθούν περιοδείες στη Ρωσία, στη Βιέννη, το Λονδίνο, την Αμερική. Κάθε επιτυχία της μεγάλωνε τη δίψα της για την τελειότητα. Όμως, δεν ήταν μόνο η τέχνη που την απασχολούσε. Ενδιαφερόταν για την επιστήμη, την λογοτεχνία, τη φιλοσοφία και απλά για τη ζωή.

Σε περιοδεία στη Ρωσία τη βλέπει ο Στανισλάβσκι, ο οποίος γράφει: «… η τεχνική της ταύτιση και της απλότητας και η πνευματικότητα που η Ντούζε παρουσιάζει τα θεατρικά της πρόσωπα, είναι η αρχή του καινούργιου θεάτρου της εποχής μας». Ο Τσέχοφ που επίσης την είδε να παίζει, γράφει στην αδερφή του: «…χθες είδα την Ντούζε να παίζει. Δεν ξέρω ιταλικά μα ήταν υπέροχη… Τι εκπληκτική ηθοποιός! Ποτέ πριν δεν έχω δει τίποτε πιο έξοχο…».

Σκεπασμένη με λουλούδια και δάφνινα στεφάνια περιοδεύει σ’ όλες τις χώρες της Ευρώπης και της Αμερικής. Το 1911 αποφασίζει, να σταματήσει. Φυματική, κουρασμένη, προσπαθεί να βρει καινούργιους δρόμους για την τέχνη της, δεν την ικανοποιεί αυτό που κάνει. Στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στρατεύεται ως νοσοκόμα. Μπροστά στην τόση δυστυχία αισθάνεται οτι η τέχνη πρέπει να σιωπά. Παράλληλα, με διαφορετικούς τρόπους προσπαθεί να βοηθήσει στην αναγέννηση του ιταλικού θεάτρου.

Δέκα χρόνια μετά, άρρωστη και φτωχή, επανέρχεται στη σκηνή. Ξαναρχίζει τις περιοδείες, παίζει χωρίς μακιγιάζ, αναδεικνύει τα άσπρα της μαλλιά ακόμη και σε ρόλους νέων γυναικών, καταφέρνει να πείθει. Στην τελευταία της περιοδεία στην Αμερική θα δρέψει δάφνες, και θα πεθάνει σε ένα άθλιο ξενοδοχείο του Πίτσμπουργκ, χωρίς να ξαναδεί τον ανθισμένο Απρίλη της πατρίδας της…

Η Ασπασία Παπαθανασίου θεωρεί την Ντούζε «πρωτοπόρο της σύγχρονης ερμηνευτικής τέχνης», η περίπτωσή της τη γοητεύει προσωπικά, «γιατί προσπαθούσε να επικοινωνήσει με το κοινό χωρίς εξωτερικά εφέ».

Η «Τελευταία νύχτα» διαδραματίζεται στο ξενοδοχείο του Πίτσμπουργκ. Η Ασπασία Παπαθανασίου δεν αρνείται ότι η ότι η ερμηνεία ενός τέτοιου ρόλου αποτελεί πρόκληση. «Η τωρινή σκηνική παρουσίαση χρειάζεται δεξιοτεχνία, το κατάλαβα από τη στιγμή που διάβασα το κείμενο. Δεν μπορώ να προδικάσω το αποτέλεσμα. Ωστόσο, αν καταφέρω να ζωντανέψω αυτή τη γυναίκα, θα αισθανθώ «ευχαρίστηση και υπερηφάνεια», όπως έλεγε και η ίδια. Η ενσάρκωση ενός ρόλου, είτε πρόκειται για την Ντούζε, είτε για πρόσωπο του αρχαίου δράματος ή του κλασικού ρεπερτορίου, αποτελεί πάντα πρόκληση, έστω κι αν αυτό ακούγεται εγωιστικό. Όμως ο καλλιτέχνης έχει το δικαίωμα να δοκιμάσει κι ας αποτύχει∙ είναι απαραίτητο για τη διαδρομή του».

Η Ντούζε υπήρξε για το αμερικανικό θέατρο μία συνεχής έμπνευση, παραμένει ακόμη και σήμερα ένα ζωντανό σύμβολο, η ενσάρκωση ενός θεατρικού κινήματος. Η Ασπασία Παπαθανασίου πιστεύει ότι αυτό οφείλεται στην απλότητα και την αμεσότητα της ερμηνείας, στοιχείο που χρησιμοποιήθηκε ιδιαίτερα κατά την πρώτη περίοδο του αμερικανικού κινηματογράφου. «Η κωδικοποίηση της ταύτισης, είναι το στοιχείο που πήρε ο Στανισλάβσκι από την Ντούζε και στήριξε την τεχνική του στο Actor Studio, απ’ όπου έχουν περάσει όλοι οι μεγάλοι ηθοποιοί».

01.03.1998, Kουνενάκη Πέγκυ «Τελευταία νύχτα για μια ντίβα του θεάτρου…», Η Καθημερινή