«Ο κόσμος μ’ έκανε πόρνη, εγώ τον κάνω μπορντέλο» λέει η Κλαιρ Τσαχανασιάν, επιστρέφοντας μ’ όλα τα δισεκατομμύριά της στη φτωχή γενέτειρά της για να πάρει το αίμα της πίσω. Ένα υπέροχο έργο, τρομακτικό επίσης, σκηνοθετεί ο Στάθης Λιβαθινός στο Θέατρο της Οδού Κεφαλληνίας.

Ο Φρίντριχ Ντίρενματ (1921-1990) έγραψε την Eπίσκεψη της Γηραίας Κυρίας το 1956, όταν η διαλυμένη μετά το πόλεμο Ευρώπη είχε μπει πια για τα καλά σε τροχιά ανάπτυξης. Μία νέα εποχή ευημερίας είχε αρχίσει, το όνειρο μιας καλής ζωής έμοιαζε πλέον χειροπιαστό. Στη λογική του τρομακτικού, αν το καλοσκεφτείς, «η ζωή συνεχίζεται». Τα εγκλήματα, την οδύνη, την απώλεια εκατομμυρίων ανθρώπων είχε καλύψει ήδη μία ευεργετική λήθη.

Αυτή την ανατριχιαστική αντίφαση αποτυπώνει ο Ντίρενματ στη Γηραιά Κυρία. Κατά το μπρεχτικό παράδειγμα (θυμηθείτε πώς λειτουργεί το παραμύθι στον Κύκλο με την κιμωλία), στήνει μια ιστορία ερωτικής εκδίκησης κάτω από την οποία ανελέητα ερωτήματα ζητούν την απάντησή μας. Υπάρχει τιμή εξαγοράς για τα πάντα, ακόμη και για τη συνείδηση; Μπορεί να παραγραφεί ένα έγκλημα και τι σημαίνει να επιβιώνεις πάνω στο θάνατο (πραγματικό ή ψυχολογικό) του άλλου;

Μικρή, η Κλαιρ Τσαχανασιάν, από τη μικρή πόλη του Γκίλεν, γνώρισε τον έρωτα στο πρόσωπο ενός νέου, του Άλφρεντ Ιλλ. Πλην όμως, όταν έμεινε έγκυος, ο Ιλλ αρνήθηκε την ευθύνη και με μια δίκη που βασίστηκε σε δύο ψευδομάρτυρες, απαλλάχθηκε και επισήμως από το άχθος της πατρότητας. Η Κλαιρ εγκαταλείπει το Γκίλεν, καταλήγει πόρνη, αλλά στο μπορντέλο τη βρίσκει και την κάνει γυναίκα του ο μεγιστάνας Τσαχανασιάν.

Περισσότερα από σαράντα χρόνια αργότερα, και μετά από επτά γάμους, η Κλαιρ επιστρέφει στη λιμοκτονούσα γενέτειρά της και χωρίς περιστροφές προσφέρει ένα αμύθητο ποσό στους κατοίκους, αν σκοτώσουν τον Ιλλ. Από το σημείο αυτό ξεκινά το έργο του ο Ντίρενματ και μέχρι να φτάσει στο τέλος του, εκθέτει αριστοτεχνικά το process που μεταμορφώνει την οικονομική εξαθλίωση σε ηθική. Η αρχική απόρριψη του εκβιαστικού διλήμματος σταδιακά χαλαρώνει και ο Ιλλ προσφέρεται στην Τσαχανασιάν.

Ο Ντίρενματ εξελίσσει την ιστορία του σε δύο κατευθύνσεις: από τη μία κινεί το συλλογικό υποκείμενο, την πόλη, και από την άλλη την ατομική συνείδηση (στο πρόσωπο του Ιλλ). Όσο η πόλη χάνει την ταυτότητά της, βυθιζόμενη στον ίλιγγο της υλικής ευημερίας και της κατανάλωσης, τόσο ο Ιλλ πλησιάζει στην έσχατη γνώση, αυτή που εντέλει δικαιώνει την ύπαρξη του ανθρώπου.

Πενήντα χρόνων πια, η Γηραιά κυρία εκπλήσσει ευχάριστα για την οξύτητα της κριτικής της, για την οξυδέρκεια με την οποία αντιμετωπίζει φαινόμενα απολύτως σύγχρονα (λ.χ. την κατανάλωση ανθρωπίνων ζωών από τα ΜΜΕ), για την ψυχολογική ακρίβεια με την οποία παρακολουθεί τη διαδικασία ηθικής εξαχρείωσης της πόλης. Στην ακρίβεια αυτή ο σημερινός θεατής μπορεί να διακρίνει ανεπαίσθητα σημάδια γήρατος, τα οποία ωστόσο δεν ενοχλούν, γιατί η ιδεολογική φιλοδοξία του έργου συνδέεται οργανικά με μια σκηνική οπτική όπου το βάρος πέφτει στη γλώσσα και στον ηθοποιό, επιτρέποντας ελεύθερες, ποιητικής διαχείρισης των πραγματολογικών στοιχείων της ιστορίας, σκηνικές προσεγγίσεις.

Σ’ αυτήν τη γραμμή κινείται η σκηνοθεσία του Στάθη Λιβαθινού στο Θέατρο της Οδού Κεφαλληνίας, επιβεβλημένη άλλωστε από τη μικρή σκηνή του θεάτρου. Ό,τι χρειάζεται η παράσταση το παρέχουν οι ηθοποιοί και το ίδιο το έργο. Ας πούμε, οι σκηνικές οδηγίες γίνονται μέρος της πρόζας, οι ηθοποιοί τις εντάσσουν στο ρόλο τους κι έτσι παρέχονται στους θεατές οι πληροφορίες που διαφορετικά έπρεπε να δίνει το -εδώ απόν- σκηνικό. Με εντυπωσίασε το αποτέλεσμα που πέτυχε δουλεύοντας με τους ηθοποιούς. Γιατί δεν είναι σύνηθες ώριμοι ηθοποιοί να επιστρέφουν σ‘ έναν τρόπο ερμηνείας που στηρίζεται, σε μεγάλο βαθμό, σε αυτοσχεδιασμούς (Μπάμπης Σαρηγιαννίδης, Βασίλης Καραμπούλας, Νίκος Αλεξίου και ο Γιάννης Φέρτης στις πρώτες σκηνές). Στους στυλιζαρισμένους ρόλους του έργου (του Μπάτλερ και των δύο Ευνούχων) ο σκηνοθέτης πρόσθεσε και μερικούς ακόμη, ώστε να μπορεί να δείξει, με μικρές αλλαγές στην εμφάνιση και στη σκηνική συμπεριφορά, την αλλαγή τους από το πρώτο στο δεύτερο μέρος του έργου (π.χ. η σύζυγος Ιλλ της Τζίνης Παπαδοπούλου, ο γιος Ιλλ του Παναγιώτη Παναγόπουλου και η κόρη Ιλλ της Ελένης Ουζουνίδου).

Η Μπέττυ Αρβανίτη στο ρόλο της Κλαιρ Τσαχανασιάν έρχεται, θαρρείς, κατευθείαν μέσα από το μυαλό του συγγραφέα – που λέει γι’ αυτήν ότι, επειδή κινείται έξω από τις «αξίες» που συνέχουν το κοινωνικό συμβόλαιο, «έχει κάτι το αμετάβλητο, το άκαμπτο, το χωρίς εξέλιξη πια, είναι κάτι που τείνει να απολιθωθεί, να γίνει είδωλο», μία καθαρά ποιητική μορφή. Εξαιρετική, εσωτερικά βιωμένη η ερμηνεία του Γιάννη Φέρτη στον ρόλο του Ιλλ, θαυμάσιες ερμηνείες από τον Βασίλη Καραμπούλα, τον Νίκο Αλεξιου, τον Μπάμπη Σαρηγιαννίδη, τον Κώστα Γαλανάκη, την Τζίνη Παπαδοπούλου, τον Παναγιώτη Παναγόπουλο, την Ελένη Ουζουνίδου, τον Θανάση Δήμου, τον Δημήτρη Μυλωνά, τον Ηλία Κουνέλα, τον Άκι Λυρή. Σημαντική στο σκοτεινό σύμπαν του Γκίλεν η συμβολή των μουσικών υπογραμμίσεων του Θοδωρή Αμπαζή και των φωτισμών του Αλέκου Αναστασίου.

11.12.2018, Καλτάκη Ματίνα «Κριτική: Η Επίσκεψη της γηραιάς κυρίας – Το τέλος του ανθρωπισμού», www.lifo.gr

Για το link πατήστε εδώ